Virüslerin Mutasyon Sebebiyle Daha Ölümcül Hale Gelemeyeceği İddiası Doğru mu?

Bir Instagram sayfası tarafından 9 Temmuz 2021 tarihinde yapılan paylaşımda virüslerin mutasyon sebebiyle daha tehlikeli hale gelmediği, mutasyonların virüsleri daha bulaşıcı ancak daha az ölümsüz hale getirdiği iddia edildi. Paylaşımda söz konusu iddiaların Kelly Victory isimli bir doktor tarafından yapıldığı belirtiliyor.

Paylaşımda geçen metin şu şekilde:

Benzer iddialar Türk ve yabancı kullanıcılar tarafından sosyal medyada sıklıkla paylaşılmış ve ABD merkezli AP ve Avustralya merkezli AAP tarafından da analiz edilmiş.

Söz konusu iddiada, virüslerin mutasyonuna yönelik ifadelerin Kelly Victory isimli bir doktor tarafından dile getirildiği belirtilmiş. Kamu sağlığını ilgilendiren konularda, özellikle de Covid-19 salgını ardından, çeşitli iddiaların doktorlar tarafından dile getirilmiş olması kimi zaman dezenformasyona neden olabiliyor. Çoğunlukla iddiaların bağlamdan koparılarak çarpıtıldığı ya da söz konusu doktorun uzmanlık alanı olmadığı durumlar ile karşılaşmak mümkün.

Dr. Colleen “Kelly” Victory, Colorado, Steamboat Springs'te bir acil tıp doktoru. Tıp derecesini Chapel Hill Tıp Okulu'ndaki North Carolina Üniversitesi'nden almış ve 20 yıldan fazla bir süredir doktorluk yapıyor. ABD’nin koronavirüs pandemisine karşı halk sağlığı tepkisine yönelik kamuoyu eleştirileri nedeniyle son zamanlarda sosyal medyada önemli bir ilgi gören Victory, büyük ölçüde muhafazakar çevrelerden de ilgi topladı.

Lead Stories tarafından yapılan bir analizde, Dr. Kelly Victory’nin 7 Temmuz 2020 tarihinde yayınladığı “Dr. Kelly Victory, M.D. discusses Covid Facts!” başlıklı YouTube videosundaki iddiaları incelenmişti. Videoda Victory, koronavirüsün sıcak havalarda ve iklimlerde daha az etkili olduğunun yanında, sosyal mesafe ve maske önlemlerini eleştirmesi gibi ifadeleri bulunuyor. Lead Stories tarafından hazırlanan analizde, hakemli dergilerde yayınlanan bilimsel makaleler, ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerinden alınan kılavuzlar ve diğer tıp uzmanlarının yanıtlarının Victory'nin videosundaki iddiaları çürüttüğü belirtilmişti.

İddiada yer alan ifadeler, Dr. Kelly Victory’nin 25 Haziran 2021’de Twitter hesabından paylaşılmasının ardından sosyal medyada sıklıkla paylaşılmış.

Virüsler zaman içinde kendilerini kopyalarken sürekli mutasyona uğrarlar. Bazı mutasyonlar anlamlı değişiklikler yapmazken bazıları virüse yeni özellikler kazandırabiliyor. İlk bilimsel teoriler, virüslerin evrimleştikçe daha bulaşıcı hale geleceğini ve yayılmaya devam etmek için daha az ölümcül olacağını öne sürse de, zamanla bilim topluluğu bunun her zaman böyle olmadığını kabul ediyor.

AP ve AAP tarafından iddia ile ilgili hazırlanan analizlerde çeşitli kamu sağlığı uzmanları ve doktorlarla görüşülmüş.

Kanada'daki Queen's Üniversitesi'nde matematik ve biyoloji profesörü olan ve koronavirüs de dahil olmak üzere bulaşıcı hastalıkların nasıl gelişebileceğini inceleyen Troy Day, "Bir bütün olarak bu iddia tamamen saçmalık" ifadelerini kullanıyor. Day, bir virüsün daha bulaşıcı ve daha az ölümcül hale gelecek şekilde mutasyona uğrayabileceğini ve bunun iyi bir senaryo olduğunu belirtmekle beraber, her zaman durumun bu şekilde olmayabileceğini de belirtiyor. Day, tavşanlarda miksoma virüsü ve tavukta Marek hastalığı da dahil olmak üzere zamanla daha ölümcül hale gelen belgelenmiş hayvan virüsleri vakaları olduğunu söylüyor. Penn State Üniversitesi'nde evrimsel bir mikrobiyolog olan Andrew Read, virüs mutasyonlarının hastalıkların seyrini değiştirebileceğini, ancak bu değişimin virüsü daha tehlikeli hale de getirebileceğini belirtiyor.

Johns Hopkins Üniversitesi Sağlık Güvenliği Merkezi'nde kıdemli akademisyen Dr. Amesh Adalja'ya göre, zamanla mutasyon sebebiyle daha ölümcül hale gelen bazı virüs örnekleri arasında ilaca dirençli varyantlar geliştirenler ve kuş gribi gibi hayvan virüsleri yer alıyor. Adalja, "Grip virüsleri, tedavi edilmelerini zorlaştıran ve bu nedenle onları daha ölümcül hale getiren belirli antivirallere karşı direnç geliştirmiştir," diyor ve aynı durumun HIV ve belirli Hepatit C suşlarında da yaşandığına dikkat çekiyor.

Bath Üniversitesi Milner Evrim Merkezi'nde mikrobiyal evrim profesörü ve yakın zamanda koronavirüsün evrimi hakkında yazan Edward Feil da, virüslerin hiçbir zaman daha ölümcül hale gelmediği konusundaki iddialarının yanlış olduğunu söylüyor. Feil, AAP'ye e-mail yoluyla verdiği demeçte, "Korkarım bu iddia zerre kadar doğru değil - gerçi olsaydı harika olurdu... (ama) o zaman neden bu kadar çok virülan viral enfeksiyonun hala var olduğunu açıklamak biraz zor olurdu" dedi. Prof. Feil, artan “virülansın” mutlaka bir virüsün ölüm oranı ile aynı anlama gelmediğini, ancak iki kavramın bağlantılı olduğunu da aktarıyor. İddiada kullanılan "ölümcüllük" teriminin ise bilim literatüründe kullanılmadığını ifade eden Feil, "Eğer bu ölüm anlamına geliyorsa (yani virüsü yakalarsanız ölme ihtimaliniz varsa), o zaman virülans ile geniş bir bağlantı olacaktır, ancak bunun tam olarak nasıl çalıştığı spesifik virüs ve mutasyonlara bağlı olacaktır" diyor.

Prof. Feil, zika virüsü, hepatit B ve köpek ve fosin (mühür) distemper virüslerinde virülansın artmasına neden olan mutasyonları tanımlayan çalışmalara atıfta bulunuyor. Bunun yanında İnfluenza virüslerinin de mutasyona uğraması, daha öldürücü hale gelmesi ve periyodik olarak tehlikeli salgınlara neden olması mümkün. Örneğin 1918 İspanyol gribinin gibi dünya çapında içinde sağlıklı genç yetişkinler de bulunan en az 20 milyon insanı öldürdüğü tahmin ediliyor. Otago Üniversitesi'nden evrimsel biyolog ve virolog; virüs virülansının evrimi hakkında da yazılar yazan Jemma Geoghegan, AAP FactCheck'e memedeki iddianın "tamamen yanlış" olduğunu söylüyor. "Bir virüs, virüs için seçici bir avantaj sağlıyorsa, az ya da çok virülan olacak şekilde gelişecektir. Virülansın artan ve azalan örnekleri vardır. Örneğin kuş gribi insanlarda oldukça patojenik hale geldi. Virülansın artmasının en iyi örneklerden bazıları hayvanlarda görülebilir: miksoma virüsünün virülansı artırdığını gösteren iyi kanıtlar var."

Bir Instagram sayfası tarafından yapılan paylaşımda virüslerin mutasyon sebebiyle daha tehlikeli hale gelmediği, mutasyonların virüsleri daha bulaşıcı ancak daha az ölümcül hale getirdiği iddia edilmişti. Paylaşımda söz konusu iddiaların Kelly Victory isimli bir doktor tarafından yapıldığı belirtiliyor. Dr. Kelly Victory, Temmuz 2020’de “koronavirüs gerçekleri” temalı tartışmalı bir YouTube videosu yayınlamasının ardından sıklıkla gündeme geldi. Lead Stories tarafından uzmanlar ve doktorlar yardımıyla incelenen videoda 10’u aşkın yanlış bilgi tespit edilmişti. Kelly Victory tarafından yapılan virüslerin mutasyonla her zaman daha bulaşıcı ve daha az öldürücü olacağı iddiası ise doğru değil. Hayvanları veya insanları etkileyen, daha öldürücü hale gelmek üzere evrimleşmiş ve ölüm oranının artmasına neden olabilen çok sayıda virüs örneği bulunuyor. Bir virüs, virüs için seçici avantaj sağlayacak şekilde mutasyona uğrayabilir ve bu virülansın artması ya da azalmasıyla sonuçlanabilir.Virüsler aynı zamanda, tedavi edilmelerini zorlaştıran ve bu nedenle onları daha ölümcül hale getiren belirli antivirallere karşı da direnç geliştirebilir. Bu durumun örnekleri grip virüsleri, HIV ve bazı Hepatit C virüslerinde görüldü. Bath Üniversitesi Milner Evrim Merkezi'nde mikrobiyal evrim profesörü Prof. Feil, Dr. Kelly Victory’nin iddiasını yanlışlarken; zika virüsü, hepatit B ve köpek ve fosin (mühür) distemper virüslerinde virülansın artmasına neden olan mutasyonları tanımlayan çalışmalara atıfta bulunuyor.