"Soda" Ömrü 12 Dakika Kısaltıyor mu?

Bilimsel makaleler, karmaşık veriler ve teknik terimler içerdiği için doğru çevirisi büyük önem taşır. Ancak, yanlış veya bağlamından kopuk yapılan çeviriler, araştırmanın bulgularını çarpıtarak yanlış bilgilere yol açabilir. Bu hatalı aktarımlar, özellikle sosyal medyada hızla yayılabiliyor ve yanıltmalara neden olabiliyor.  

Dolaşımdaki gönderide de bilim insanlarının yaptığı bir araştırmada sosis tüketmenin 36 dk, soda tüketmenin 12 dk ve hamburger tüketmenin ise 9 dk ömrü kısalttığı iddiasına yer verilmiş.  İddiayı kontrol etmek için öncelikle anahtar kelimelerle yapılan bir arama, bu iddianın 2021 yılında da gündeme geldiğini ortaya koyuyor. Bu arama sonucunda ilgili makaleye ulaşmak da mümkün. 2021’de Nature Food dergisinde yayınlanan makale beslenme alışkanlıklarımızın insan sağlığı ve çevre üzerindeki etkilerini değerlendiren bir çalışmayı ele alıyor. Araştırmacılar, 5.853 farklı gıdayı inceleyerek hem beslenme sağlığı hem de çevresel sürdürülebilirlik açısından değerlendirmiş ve her bir gıdanın tüketilmesiyle kazanılan veya kaybedilen sağlıklı yaşam dakikalarını hesaplamak için “Health Nutritional Index” (HENI) adında bir ölçüt geliştirmişler. 

Makalede yapılan değerlendirmede, sosis doğrudan yer almasa da, sosisli sandviç (hotdog) tüketiminin sağlıklı yaşam süresini 36 dakika kısalttığı sonucu ortaya konmuş. Aynı şekilde, makalede hamburger için doğrudan bir atıf bulunmamakla birlikte, paylaşılan grafikten hamburger tüketiminin yaklaşık 8-10 dakika arası bir yaşam süresi kaybına yol açtığı görülebiliyor.

Paylaşımdaki temel sorun, “soda” olarak nitelenen içecek grubunun Türkçeye çevrildiğinde farklı anlamlar taşımasıdır. Cambridge Dictionary’e göre “soda”, “alkollü olmayan her türlü tatlı gazlı içecek” anlamına gelir. Makalede de bu gruba yönelik daha geniş ve doğru bir tanım olan “sugar-sweetened beverages” (şekerle tatlandırılmış içecekler) ifadesi kullanılmış. Ancak Türkçede “soda” terimi (tam doğru olmasa da), genellikle maden suyu anlamında kullanılır. Bu çeviri hatası, “sodanın 12 dakika ömrü kısalttığı” şeklindeki bilginin Türkçe paylaşımlarda belirsiz ve yanıltıcı olmasına neden oluyor. Oysa makaledeki ifade, gazlı ve şekerli içecekleri kapsıyor.

Ortenzi ve arkadaşlarının 2023’te yayınlanan makalesi ise geliştirilen “Health Nutritional Index”e yönelik eleştiriler getiriyor. Gıdaların sağlık üzerindeki etkilerini dakikalık yaşam süresi kazanımı veya kaybı ile ifade etmenin aşırı basitleştirici ve yanıltıcı olmasını vurgulayan çalışma, endeksin beslenme ile sağlık arasındaki karmaşık ilişkileri göz ardı ettiğini belirtmiş. 2021’de yayınlanan çalışmanın bireysel gıda tüketiminin sağlık üzerindeki etkisini değerlendirirken, kişinin genel diyet alışkanlıklarını, yaşam tarzını, genetik faktörlerini ve sosyo-ekonomik koşullarını dikkate almadığı vurgulanırken besin öğesi yoğunluğunun ve gıdaların işlenme derecesinin yeterince değerlendirilmemesi de eleştirilmiş.