Mimar Sinan’ın Eseri Olan Şemsi Paşa Camii’nin Cumhuriyetin İlk Yıllarında Ahır Yapıldığı İddiası Doğru mu?

Türkiye'de camilerin Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) yönetimi tarafından ahır yapıldığı iddiası, Cumhuriyet'in erken dönemlerine dayanan ve zaman zaman siyasi tartışmalarda gündeme gelen bir konu. Bu iddialar özellikle 1930'lu ve 1940'lı yıllarda, bazı camilerin farklı amaçlarla kullanıldığına dair söylemlerden kaynaklanıyor. Örneğin İzmir'in Seferihisar ilçesindeki tarihi bir caminin ahır olarak kullanıldığına dair 20 Nisan 1936 tarihli Cumhuriyet gazetesi haberi bunlardan biri.

Son günlerde, CHP’nin tek parti iktidarı döneminde camilerin ahır olarak kullanıldığı iddiaları yeniden gündeme geldi. Mustafa Armağan, Cumhuriyet gazetesinin 1938 tarihli bir haberine atıfta bulunarak İsmailağa Camii'nin harabe haline geldiğini ve "baykuş yuvası" olarak nitelendirildiğini belirtmiş. Armağan’ın 18 Kasım 2024 tarihinde yayımlanan bu yazısında, CHP'nin geçmişte camileri farklı amaçlarla kullandığını ve bu durumun belgelerle sabit olduğunu belirtilmiş. Benzer şekilde bazı kaynaklar başka kaynaklar da CHP döneminde camilerin ahır, depo veya farklı amaçlarla kullanıldığını iddia etmektedir.

Tan Gazetesi’nin 7 Nisan 1938 tarihli sayısında İbrahim Hakkı Konyalı imzalı bir yazı, CHP’ye yöneltilen bu eleştirilere kaynak olarak gösteriliyor. Tan Gazetesi’nin arşivine arama motoru üzerinden ulaşmak mümkün. Basit bir aramayla ilgili tarihin sayısına ulaşılabiliyor. Gazetenin 7. sayfasında ise Konyalı’nın “Koca Sinan’ın Ahır Yapılan Son Eseri” başlıklı yazısına ulaşmak mümkün. Yazar yazının başında Mimar Sinan’ın bu çok önemli ve tarihi eserinden detaylıca söz ettikten sonra şu paragrafta eserin son halinin vehametinden bahsetmiş:

Bu bölümden açıkça görüleceği gibi Konyalı caminin ahır olarak kullanıldığını iddia etmemiş. Bu muhteşem eserin bazı bölümlerinin bakımsızlıktan çok kötü bir halde olduğunu belirterek yetkilileri göreve çağırmış.

Bu yazı yayımlandıktan kısa bir süre sonra, ​​14 Temmuz 1938 tarihinde Üsküdar Şemsi Paşa Camii’nin tamiri için Atatürk imzalı bir Bakanlar Kurulu kararı çıkarılmış ve cami 1940-43 yılları arasında Vakıflar Müdürlüğü tarafından onarılmış.

İddiaya konu olan caminin ismi Üsküdar Şemsi Ahmed Paşa Külliyesi’dir. Bu külliye, 16. yüzyılda Mimar Sinan tarafından Şemsi Ahmed Paşa adına inşa edilmiş ve Osmanlı klasik dönem mimarisinin dikkat çeken örneklerinden biri olmuştur. Küçük ölçeği, asimetrik yerleşimi ve denizle kurduğu görsel ilişki yapıya estetik bir değer katmıştır. Külliye, tarih boyunca 1871, 1885, 1892, 1940, 2008-2010 ve 2012 yıllarında çeşitli restorasyonlar geçirmiş. 1940’taki onarım, külliyeyi harabe durumundan kurtararak günümüze ulaşmasında önemli bir rol oynamış. 

Külliye ile ilgili yapılan bir akademik çalışmaya göre son restorasyonların ardından yapıdaki ana bozulmalar nem kaynaklıdır ve çevredeki dolgu çalışmalarının külliyenin bahçe duvarlarında çatlaklara neden olduğu tespit edilmiştir.