Bir Araştırmaya Göre Erkeklerin Beyninin Akşam 8'den Sonra Küçüldüğü İddiası Doğru mu?

Günümüzde sosyal medyada sıkça karşılaşılan kısa ve çarpıcı ifadeler, karmaşık bilimsel süreçleri tek bir cümleyle açıklıyormuş gibi sunulduğunda geniş kitlelerce hızla benimsenebiliyor. Bu tür iddialar, özellikle de “bilimsel bir araştırmaya dayanıyor” ifadesiyle desteklenirse, sorgulanmadan paylaşılma olasılığı artıyor. Son günlerde dolaşıma giren ve yüksek etkileşimlere ulaşan “erkeklerin beyni her akşam saat 8’de küçülüyor” iddiası da bu örneklerden biri. Görünüşte bilimsel bir temele yaslanıyor gibi dursa da, iddianın dayandırıldığı araştırma incelendiğinde, ortaya atılan genellemenin bilimsel gerçeklerle örtüşmediği açıkça görülüyor.

Bu yanlış algının oluşmasında, araştırmayı haberleştiren bazı medya kaynaklarının rolü var gibi görünüyor. İngiltere merkezli The Sun gazetesinde 23 Eylül 2024’te yayımlanan haber, söz konusu çalışmayı “erkeklerin beyni her gün saat 20.00’ye kadar küçülüyor, gece eski haline dönüyor” gibi çarpıcı bir başlıkla duyurmuş. Haberde araştırmanın detaylarına yer verilse de, kullanılan dil ve başlık yapısı, çalışmanın tek bir kişiyle sınırlı olduğunu ve gözlemlenen değişimlerin küçük ve geçici olduğunu arka planda bırakarak, okuyucuda genelleme yapılabileceği izlenimi yaratıyor. 

Öte yandan, Kaliforniya Üniversitesi Santa Barbara’da yapılan, “Circadian Rhythms Tied to Changes in Brain Morphology in a Densely Sampled Male” (Yoğun Örneklemle İncelenen Bir Erkekte Beyin Yapısındaki Değişimlerle İlişkili Sirkadiyen Ritimler) başlıklı araştırmaya göre, insan beyninin yapısı gün içinde hormon seviyelerindeki değişimlerden etkileniyor. Bu araştırma, beyin yapısındaki günlük değişimleri ayrıntılı biçimde izlemek amacıyla yürütülmüş. Çalışma, Emily G. Jacobs’ın liderliğinde, üniversitenin Psikoloji ve Beyin Bilimleri Bölümü ile Nörobilim Araştırma Enstitüsü’nde görevli araştırmacılar tarafından gerçekleştirilmiş ve araştırma makalesi de Journal of Neuroscience dergisinde 18 Eylül 2024 tarihinde yayımlanmış. 

Araştırmada, sağlıklı 26 yaşında bir erkek katılımcı, 30 gün boyunca her 12 ila 24 saatte bir olmak üzere toplam 40 defa beyin taramasına ve hormon testine girmiş. Ölçümler, steroid hormonların (testosteron, estradiol, kortizol) sabah saatlerinde en yüksek, akşam saatlerinde ise en düşük düzeyde olduğu zamanlarda (sabah 07.00 ve akşam 20.00) yapılmış. Her seansta ayrıca uyku durumu, stres düzeyi ve ruh haliyle ilgili sorular içeren anketler de uygulanmış. Hormon verileri tükürük ve kan örnekleriyle toplanırken beyin görüntüleri ise yüksek çözünürlüklü MRI cihazıyla elde edilmiş. Bu özel çalışma düzeni, beynin ve hormonların gün boyunca nasıl bir değişim geçirdiğini kişi bazında ayrıntılı olarak takip etmeyi sağlamış.

Ancak bu çalışmanın sonuçlarını “erkeklerin beyni her akşam saat 8’de küçülüyor” şeklinde yorumlamak doğru değil. Çünkü araştırma yalnızca tek bir kişi üzerinde gerçekleştirilmiş ve amacı genelleme yapmak değil, bireysel düzeyde hormonlarla birlikte beyin yapısında gün içinde meydana gelen küçük değişimleri ayrıntılı biçimde incelemek. Araştırmacılar, sabah ve akşam saatlerinde ölçüm yaparak hormon seviyeleriyle beyin yapısındaki değişimler arasında bir ilişki olup olmadığını anlamaya çalışmışlar. Ölçüm saatlerinden biri olan 20.00, beynin küçülmeye başladığı bir eşik olarak değil, yalnızca gün içindeki değişimin takip edildiği sabit bir zaman noktası olarak seçilmiş. Elde edilen bulgular, bazı beyin bölgelerinde çok sınırlı hacim değişiklikleri yaşandığını gösterse de bu durum tüm erkekler için geçerli kabul edilemez ve sabit bir saatle (örneğin 20.00) doğrudan ilişkilendirilmesi bilimsel temelden yoksun. Üstelik beyin hacmindeki değişimler sadece erkeklerde görülen bir olgu da değil. Kadınlarda da hormon döngülerine bağlı olarak asgari de olsa beyin hacminde değişimler gözlendiğine dair çalışmalar da mevcut.