Antik Roma’da Zenginlere Özel Kusma Odaları mı Bulunuyordu?

Çeşitli kültürlere ait tarihi bilgiler sosyal medyada birçok kullanıcının ilgisini çekiyor. Paylaşımlarda kullanılan ilgi çekici görsel ve videolar, paylaşan hesapların etkileşimini artırırken kaynağı belirsiz içerikler yanlış bilgilerin yayılmasında ve sosyal medya kullanıcılarının yanlış yönlendirilmesine etkili oluyor. Etkileşim amacıyla paylaşılan asılsız kaynaklı içerikler de sosyal medya platformlarında var olan bilgi güvensizliği atmosferinin büyümesine neden oluyor.

Instagram platformunda 20 Ekim tarihinde dolaşıma giren bir iddia da söz konusu içeriklerden biri. Paylaşımda Antik Roma’da zenginlerin düzenlediği şölenlerde yenilen yemeklerin ardından yeniden yemek yiyebilmek için “vomitorium” adlı özel kusma odalarının bulunduğu iddia edilmiş. 

Vomitorium anahtar kelimesinin sözlük anlamları araştırıldığında; Oxford, Merriam-Webster ve American Heritage Dictionary gibi köklü kaynaklarda sonuçlar bulunuyor. Oxford’un tanımı “A passage or opening in an ancient amphitheatre” (Antik bir amfitiyatrodaki bir geçit veya açıklık) şeklindeyken, Merriam-Webster’da “an entrance piercing the banks of seats of a theater, amphitheater, or stadium” (bir tiyatro, amfitiyatro veya stadyumun koltuk sıralarını delen giriş) şeklinde tanımlanmış. 

American Heritage Dictionary’nin tanımında ise iki madde açıklanmış. İlk madde bahsi geçen diğer sözlüklerle aynı anlamı taşırken, ikinci maddede “Bazen yanlışlıkla antik Romalıların ziyafetlerde kullanmak için icat ettiği söylenen kusma yeri” ifadesine yer verilmiş.

Konuyla ilgili akademik kaynaklar araştırıldığında, Australian National University’den Roma Tarihi profesörü Caillan Davenport ve Cambridge Üniversitesi’nden Roma ve Latince Çalışmaları doçenti Shushma Malik’in yayımladığı “Mythbusting Ancient Rome - the truth about the vomitorium” (Antik Roma Efsanelerini Çürütmek - Vomitorium Hakkındaki Gerçekler) adlı makaleye ulaşılıyor. 

Makalede, yaygın inanışın aksine Antik Roma’da elitlerin ziyafetlerde kusup yeniden yemek için özel ‘kusma odaları’ kullandıkları fikrinin tarihi ve metinsel olarak dayanaksız olduğu belirtilmiş. Vomitorium kelimesinin aslında Antik Roma’da tiyatro ve stadion gibi kamusal etkinlik alanlarında izleyicilerin giriş-çıkış yaptığı kemerli yapıları ifade ettiği aktarılırken, ‘kusma odası’ mitinin oluşma nedeninin kelimenin biçimsel olarak İngilizce dilinde ‘kusmak’ fiil kökünü çağrıştırması ve modern dönemdeki popüler kültür yorumlarından etkilenmesi olduğu ifade edilmiş.

Vomitorium kelimesi, Arkeoloji ve Mimari dallarındaki akademik çalışmalarda tarandığındaysa söz konusu kelimenin kullanıldığı birçok çalışmaya ulaşılıyor. Düzce Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji bölümünden Emre Okan ve Ahmet Bilir’in yayımladığı “Prusias ad Hypium Tiyatrosu-Tonoz Örtülü Galerilere Bakış” adlı araştırma, Afrodisias kazılarıyla bilinen arkeolog Kenan Erim’in 1974 yılından “Excavations at Aphrodisias in Caria” adlı çalışması ve Manisa Celal Bayar Üniversitesi Fen Edebiyat fakültesi Arkeoloji bölümünden doçent Yusuf Sezgin’in “Aigai ve Çevresindeki Antik Yol Sistemi” çalışmalarında, vomitorium kavramının antik stadyum ve tiyatro gibi yapılarda yer alan toplu giriş-çıkış alanları olarak ifade edilmiş.

Vomitorium kelimesi, Latince vomere yani “dışarı püskürtmek, boşaltmak” fiilinden türediği için Roma mimarisinde kalabalığın hızla içeri girip dışarı çıkmasını sağlayan geçitleri tanımlamak amacıyla kullanıldı. Amfi tiyatrolar ve stadyumlar on binlerce kişinin çok kısa sürede yer değiştirmesini gerektirdiğinden, bu koridorlar kalabalığı adeta dışarı “fırlatan” bir akış yaratıyordu ve Romalı mühendisler bu dinamiği bir “boşaltma mekanizması” gibi düşündü. Antik metinlerde vomitorium hep seyircilerin akıp geçtiği giriş-çıkış tünelleri anlamına gelir, dolayısıyla kelimenin kusma ya da ziyafet kültürüyle hiçbir ilgisi bulunmuyor.

Modern dönemde ise kelimenin İngilizce dilindeki vomit (kusmak) çağrışımı nedeniyle anlamı çarpıtılmış ve popüler kültürde uydurma bir “kusma odası” hikâyesine dönüşmüş durumda. Çarpıtılan en eski vomitorium örneklerinden biri ise 1916 tarihli Washington Post gazetesinin yayımladığı bir karikatür. Söz konusu karikatürde “ziyafet sonrası kusma” efsanesi bir “kusma odası” yerine ziyafet odasına getirilen çanaklarla gösterilmiş. 

Tarihte Roma elitlerinin, özellikle sınırların genişlediği ve refahın arttığı imparatorluk döneminde abartılı ve gösterişli yemek alışkanlıklarına sahip oldukları, bunun da hem dönemin yazarları hem de toplum tarafından dikkatle izlenen bir statü gösterisine dönüştüğü biliniyor. İmparator Vitellius gibi bazı figürlerin aşırı tüketimi, egzotik yemeklere düşkünlüğü ve lüks ziyafetleri güç ve zenginlik sembolü olarak görülürken, Seneca gibi Stoacı filozoflar bu tarz aşırılıkları sert biçimde eleştiriyor ve sade yaşamı yüceltiyordu. Halkın büyük kısmının son derece mütevazı bir beslenme düzenine sahip olması, bu uçurumu daha görünür kılıyor ve elitlerin ziyafetleri toplumsal eleştirinin sık kullanılan bir teması haline geliyordu. Dolayısıyla “fazla yeme” yalnızca bir davranış değil, Roma kültüründe ahlaki ve sosyal bir tartışma alanına dönüşmüştü.