ÜFE ile TÜFE Arasındaki Makas Rekor Seviyede

3 Ağustos 2021 tarihinde TÜİK, Temmuz 2021’e dair tüketici fiyat endeksi raporunu kamuoyuna sundu. Temmuz ayında yıllık %18,95 olarak açıkladığı enflasyon oranlarıyla birlikte TÜİK, üretici fiyatlarının da bir yılda %44,92 oranında arttığını açıkladı. Bu veriler eşliğinde üretici ve tüketici fiyatlarındaki yıllık artış oranları arasındaki makas ise yine rekor seviyeye yükseldi. Bu iki makroekonomik göstergenin birbirinden bu kadar farklı açıklanması da Türkiye’de geçtiğimiz ay gibi gündem konusu oldu. Ayrıca üretici fiyatlarındaki bu artışın tüketici fiyatlarına nasıl yansıyacağı yine merak konusu.

Peki TÜİK tarafından açıklanan üretici fiyatları nedir, nasıl tanımlanıyor? Yıllara göre üretici fiyatlarındaki değişim nasıl seyretti? Üretici fiyatının alt başlıkları neler ve bu endeks hangi sektörleri kapsıyor? Bir önceki yıla göre en çok hangi sektörlerin üretim maliyetleri artış gösterdi?

Yurt içi üretici fiyat endeksi TÜİK tarafından yıllardan beri aylık bazda açıklanıyor. Yİ-ÜFE olarak kısaltması yapılan bu endeks, TÜİK tarafından şöyle tanımlanıyor: “belirli bir referans döneminde ülke ekonomisinde üretimi yapılan ve yurt içine satışa konu olan ürünlerin üretici fiyatlarını zaman içinde karşılaştırarak fiyat değişimlerini ölçen fiyat endeksidir.” Yurt içi üretici fiyat endeksinin 4 farklı ana sektörü ve endeks ağırlıkları ise; madencilik ve taşocaklığı %3,51, imalat %87,27, elektrik, gaz ve buhar %8,38 ve su temini %0,85. Bunun yanında son 2 yılda imalat ve su temini sektörlerinin ağırlıklarının bir önceki yıla göre azaldığını, diğer iki sektör ağırlığının ise arttığını da belirtmek gerek.

Son 10 yılda Türkiye’deki üretici fiyatlarının yıllık değişimine bakıldığında, 2011 yılından 2017 yılının ilk aylarına kadar fiyatların yıllık %1,7 ila %14 oranları arasında artış gösterdiği gözükmekte. Özellikle 2012-2013 ve 2015-2016 yılları üretici fiyatlarındaki artış açısından diğer yıllara kıyasla olumlu performans gösterdi. 2018 yılının 2. yarısında TL’nin yabancı para birimleri karşısında ciddi oranda değer kaybetmeye başlamasıyla birlikte, üreticiler tarafından ithal edilen hammaddelerinde fiyatı yükselmiş ve 1 yıl boyunca üretici fiyatları yıllık %20’nin üstünde artış göstermişti.

2018 eylül ve ekim aylarında üretici fiyatlarındaki artış %45’in üzerine çıkarak rekor seviyelerdeydi. Son 10 yılda üretici fiyatlarındaki en düşük artış ise %1,7 ile Ekim 2019’da gerçekleşti. Bu değişimin bu kadar az olmasın önemli bir sebebi de 2018’de aynı ay yaşanan rekor seviyedeki artış yani baz etkisiydi.

TÜİK tarafından üretici fiyatları 4 farklı ana başlıkla birlikte bu başlıklardaki 29 farklı sektör için açıklanıyor. Bu ana başlıklar içinde madencilik ve taşocaklığı ana başlığının altında 4, imalat başlığının altında ise 23 sektör bulunuyor. Ayrıca TÜİK Yİ-ÜFE raporunda madde sepeti içerisinde 677 madde yer alıyor.

Kurumun Temmuz 2021’de açıkladığı Yİ-ÜFE verilerine göre son bir yılda üretici fiyatlarının en çok yükseldiği sektörler; %120,2 ile ham petrol ve doğal gaz, %111 ile kok ve rafine petrol ürünleri ve %108,5 ile ana metaller. Üretici fiyatı yıllık en az artış gösteren sektörler ise; giyim eşyası, deri ve ilgili ürünler ve elektrik, gaz, buhar.

Bunların dışında TÜİK ana sanayi gruplarını mal özelliklerine göre ayırarak da yurt içi fiyat değişimlerini de kamuoyuyla paylaşılıyor. Bu gruplar ara malı, dayanıklı tüketim malı, dayanıksız tüketim malı, enerji ve sermaye malı olarak ayrışıyor. Temmuz 2021’de geçtiğimiz yılın aynı ayına göre fiyatı en fazla artmış mal grupları ise %57,2 ile ara malları, %42,4 ile enerji ve %31,6 ile dayanıklı tüketim malları.

TÜİK’in TÜFE ve ÜFE raporlarını açıklamasından sonra üretici fiyatlarındaki artışla tüketici fiyatlarındaki artış arasındaki fark ekonomistler tarafından oldukça konuşulmuştu. Üretici fiyatlarının tüketici fiyatlarından daha fazla artış göstermesi ve bu artışının tüketici fiyatlarına yansıyıp yansımadığı veya ne zaman hangi sektörlerde tüketici fiyatlarına yansıyacağı da tartışma konusuydu.

Son yıllarda ÜFE ve TÜFE’deki yıllık değişim incelendiğinde, 2018’den bu yana iki makroekonomik gösterge arasındaki en yüksek farkın Eylül ve Ekim 2018’de gerçekleştiği gözüküyordu. Bununla birlikte Ağustos 2019’dan Ağustos 2020’ye kadarki 1 yılda da yıllık TÜFE artışı ÜFE artışından daha pozitif gerçekleşmiş. Buradaki önemli bir nokta ise 9 aydır ÜFE ve TÜFE’deki yıllık değişim arasındaki makasın açılarak rekor seviyeye çıkması. Eylül 2020’de %2,6 seviyesinde olan bu fark, Haziran 2021'de %25,36'ya, Temmuz 2021'de ise %25,97'ye yükseldi. Bu da ÜFE'deki yıllık artışın TÜFE'nin 2 katından da fazla olduğunu göstermekte.

ÜFE ile TÜFE’nin yıllık artış oranları dışında endeks skorları karşılaştırıldığında ise yıllar boyunca iki endeksin birbirine çok yakın seviyede olduğu anlaşılıyor. 2003 yılından 2018 yılına kadar birbirine yakın seyreden bu iki endekste, 2018 yılından sonra ÜFE’nin TÜFE’ye göre ciddi bir şekilde yükseldiği de açıkça görülmekte. Temmuz 2021’de 710,61 puan olan üretici fiyat endeksiyle beraber tüketici fiyat endeksi de 557,36 puanda ve iki gösterge arasındaki fark da hiç olmadığı kadar açılmış durumda.