Türkiye Avrupa Bölgesinde En Çok Kızamık Vakası Görülen Üçüncü Ülke

Dünya Sağlık Örgütü 26 Nisan 2023 tarihinde Avrupa bölgesindeki 17 ülkede kızamık vakası rapor edildiğini açıkladı. Şubat 2023’e kadar bildirilen 900 vakanın 2022’nin tamamı için bildirilen vaka sayısını geçtiğinin altını çizdi. Raporda, son 12 ayda Rusya, Tacikistan ve Türkiye’nin sırasıyla 414, 610 ve 466 vaka ile en çok kızamık vakası bildiren ülkeler arasında yer aldığını açıkladı. Avustralya, Sırbistan, İngiltere ve Özbekistan’da da 2023’ün başından bu yana vakalarda artış görüldü. Bölgedeki ülkeler COVID-19 salgınının başından bu yana kızamık aşıları da dahil olmak üzere rutin aşılarını kaçıran çocukları belirlemek ve aşılamak için çeşitli kampanyalar yürütüyor. Örneğin, Tacikistan salgını durdurmak için yüksek vaka sayısına sahip bölgelerin belirlenmesi ve 6 ay ile 15 yaş arasındaki çocukların aşılanması için kapsamlı adımlar attı. 

Türkiye’de ise haziran ayında Türk Tabipler Birliği Türkiye’de kızamık vakalarında artış olduğunu ve salgın riskiyle karşı karşıya kalma riski olduğunu kamuoyuna duyurdu. TBB’nin 16 Haziran 2023 tarihinde yaptığı basın toplantısında TBB Pandemi Çalışma Grubu üyesi Dr. Esin Şenol 2023 yılının ilk dört ayında kızamık ön tanısıyla 2005 kişinin incelendiğini 1440 tanının doğrulandığını ve 242 kişinin hastaneye yatırıldığını açıkladı. Kızamık ön tanısıyla incelenen olgularda aşısız ve eksik aşıların çoğunlukta olduğuna dikkat çeken Dr. Şenol 1 yaş ve altı vakaların neredeyse tamamının 1 ila 4 yaş arasındaki vakaların ise yarısından fazlasının aşısız olduğunu dile getirdi. 

19 Haziran 2023 tarihinde konuya ilişkin resmi açıklama Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’dan geldi. Türkiye’de kızamığa bağlı ölümlerin olduğu yönündeki iddiaları reddederken son yıllarda yurtdışından gelen vakalara bağlı olarak kızamık vakalarında artış yaşandığını açıkladı. Koca, COVID-19 salgınından bu yana artış gösteren aşı reddi kampanyalarına rağmen sağlık çalışanlarının çabaları kabakulak, kızamık ve kızamıkçık aşı kapsayıcılığının %95’in üzerinde tutulmasını sağladığını aktardı. Türkiye’de yaşayan yabancılar içinde KKK aşısı kapsayıcılığının %87 ile 92 arasında seyrettiğini açıkladı. 

Türkiye’de Bağışıklama Danışma Kurulu ve Kızamık Doğrulama Komitesi’nin aldığı kararlar doğrultusunda İstanbul’dan başlayarak tüm illerde 2023 yılının ocak ayından itibaren yoğun kontrol stratejileri uygulamaya konuldu. Tüm vaka temaslıları izlenirken, vaka görülen yerlerde eksik aşılı ve aşısız çocuklar aşılandığı açıkladı. Özellikle toplu halde yaşanan yerlerde aktif vaka çalışmaları yapılırken aşısız ya da yaşına göre eksik aşılı bireylerin aşılanması sağlandığı da Sağlık Bakanı tarafından vurgulandı.  

Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın yaptığı açıklamanın ardından ikinci bir açıklama 4 Temmuz 2023 tarihinde Kabine Toplantısı sonrası geldi. Koca, Bir salgın söz konusu olmadığını kontrol altında olduğunu açıklarken filyasyon çalışmalarının son derece sıkı şekilde yapıldığını ve göç nedeniyle kızamığın arttığını vurguladı. Bölgesel vakalara dikkat çeken Sağlık Bakanı en fazla vakanın %86 ile İstanbul’da olduğunu söyledi. Vatandaşların hızla eksik veya aşı olmayan çocuklarına aşı yaptırması gerektiğini söylerken bu dönemde 3 doz aşıyı önemsediklerini ilk iki dozun 9 ve 12. ayda üçüncü dozun dört yaşında yapılması gerektiğinin altını çizdi.   

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) 2022 yılında kızamık vakalarında önemli bir artış olabileceğine ilişkin uyarıda bulunmuştu. Örgüt açıklamasında COVID-19 salgınına bağlı aksamalar, aşılara erişimde artan eşitsizlikler ve rutin aşıların yapılmaması çok sayıda çocuğu kızamığa karşı korumasız bıraktığını vurgulamıştı. DSÖ’ye göre 2021 yılında dünya çapında yaklaşık 40 milyon çocuk kızamık aşısının bir dozunu kaçırdı. Bu çocuklardan 25 milyonu ilk doz 14,7 milyonu ise ikinci doz kızamık aşısını olmadı. 

İngiltere ve ABD gibi ülkelerde son yıllarda kızamık vakalarındaki artışları dikkat çekiyordu. İngiltere 2016 ve 2017 yıllarında kızamık hastalığının bulaşıcılığının durduğunu açıklamış olmasında rağmen 2018’de hastalık yine yayılma emareleri göstermeye başladı. 2019’da ise İngiltere’de doğrulanmış kızamık vakası sayısı 880 olarak gerçekleşti. 2023 yılında İngiltere Sağlık Güvenliği Ajansı 1 Ocak ile 2 Nisan arasında 49 kızamık vakasının doğrulandığını açıkladı. Bu vakaların üçte ikisi Londra’daydı. İngiltere’deki halk sağlığı uzmanları vakaların arttığı gerekçesiyle çocukları, gençleri ve yetişkinleri ücretsiz aşı olmaya çağırıyor. ABD’de ise 2000 yılında kızamığın ortadan kaldırıldığı duyurulmuş olsa da 2019’da 1300 kızamık vakası bildirildi. 

Kızamık bulaşıcılığı fazla olan viral bir hastalık. Kızamık aşısının kullanılmaya başlanması ve aşılamanın yaygınlaşmasından önce virüs yaklaşık iki ila üç yılda bir büyük salgınlar meydana getiriyordu. Bu salgınlarda her yıl tahminen 2,6 milyon insan hayatını kaybediyordu. Kızamık ilk olarak İranlı doktor ve bilim insanı Ebu Bekir Muhammed Zakariyya Razi tarafından 9. yüzyılın başlarında tanımlandı. 1757’de İskoçya’da doktor Francis Home, kızamığa bir patojenin neden olduğunu keşfetti. 1950’lerda yapılan çalışmalar sonucunda da kızamık aşısı geliştirildi. İlk kızamık aşısı 1963’te kullanım onayı alarak halkın kullanımına sunuldu.

Kızamık DSÖ’nün üzerinden çalışma yaptığı ilk hastalıklardan biriydi. Tüm dünyada kızamık için bağışıklık programları başlatıldı ve geniş kapsamlı aşılamalarla 1990’larda kızamık vaka sayısı ciddi oranda düştü. Fakat kızamık aşısı ile otizm arasında ilişki olduğunu iddia eden aşı karşıtı propaganda çocuklarda aşılama oranlarında düşüşe neden olurken aşılamanın yaygınlaşamadığı birçok ülkede kızamık can almaya devam ediyor. DSÖ 2000-2020 arasında kızamık aşılarının dünya çapından 31,7 milyon ölümü engellediğini vurgularken COVID-19 salgını öncesi artan kızamık vakalarına dikkat çekiyor ve aşılama çağrısı yapıyor. 

Kızamığın ilk belirtisi genellikle virüse maruz kaldıktan yaklaşık 10 ila 14 gün sonra ortaya çıkar. Dört ila yedi gün arasında yüksek ateşle seyreden hastalığa burun akıntısı, öksürük, kırmızı ve sulu gözler eşlik edebilir Gelecek birkaç gün içinde genellikle yüz ve boyun çevresinde kırmızı döküntüler meydana gelir ve daha sonra bu döküntüler bütün vücuda yayılır.  

Kızamığa bağlı ölümlerin çoğu hastalığa bağlı komplikasyonlardan kaynaklanıyor. Beş yaşın altındaki çocuklarda ve 30 yaşın üzerindeki yetişkinlerde ciddi komplikasyonlar daha sık görülüyor. Yetersiz beslenen küçük çocuklarda özellikle yetersiz A vitamini olan veya HIV/AIDS gibi hastalıklardan dolayı bağışıklık sistemi zayıflamış olan kişilerde ciddi kızamık görülme ihtimali daha yüksek. 

Kızamık, enfekte olmuş burun ve boğaz salgısı (öksürme ve hapşırma) ile yakın ve doğrudan temas yoluyla yayılıyor. Kızamık bulaşmış bir kişi aşılanmamış yakın temasta bulunduğu 10 kişiden 9’una kızamığı bulaştırabiliyor. Virüs havada veya enfekte yüzeylerde iki saat kadar aktif ve bulaşıcı kalıyor. Enfekte bir kişi tarafından döküntünün başlamasından dört gün önceye ve döküntü ortaya çıktıktan dört gün sonrasına kadar bulaşabiliyor. 

Kızamık için özel bir tedavi henüz mevcut değil. Kızamıktan kaynaklanan ciddi komplikasyonlar, iyi beslenme, yeterli sıvı alımı, kaybedilen sıvıların geri alınması ile azaltılabiliyor. Kızamık teşhisi konulan tüm çocuklar için 24 saat arayla iki doz A vitamini takviyesi alınması gerekiyor. A vitamin takviyeleri kızamık kaynaklı ölümlerin sayısını da azaltabiliyor. 

Kızamık ile mücadelede en önemli araçlardan biri aşılama. Yaklaşık 60 yıldır uygulanan kızamık aşısı güvenli, etkili ve ucuz. Bir çocuğu kızamığa karşı aşılamanın maliyeti yaklaşık 1 ABD doları. Kızamık aşısı genellikle kızamıkçık ve/veya kabakulak aşılarıyla birleştiriliyor. Tek veya kombine formda eşit derecede güvenli ve etkilidir. 2021 yılında çocukların %71’i her iki doz kızamık aşısını da aldı ve dünyadaki çocukların yaklaşık %81’i birinci yaş doğum günlerine kadar ilk doz kızamık aşısını oldu. Fakat 2008 yılından bu yana bu oran en düşük seviyelerde 2021 yılında yaklaşık 25 milyon bebek rutin aşılama olan en az bir doz kızamık aşısını kaçırdı.