Türkiye’de Kadınların Siyasete Katılımı

World Economic Forum tarafından hazırlanan 2020 tarihli Global Gender Gap raporu; ekonomik, sağlık, eğitim ve siyaset alanları arasında, cinsiyet eşitsizliğinin en fazla olduğu alanın siyaset ve politik temsiliyet olduğunu belirtmişti. Dünya genelinde kadınların parlamentodaki oranlarının %25,2, bakanlıklarda yer alma oranlarının ise %21,2 olduğu belirtilen raporda, bu hızla gidilirse politika sahasında cinsiyet eşitsizliğinin kapanmasının 95 yıl süreceği hesaplanmıştı. Ülkemizdeki durumu gösterebilmek için, Türkiye’de 5 Aralık 1934’te kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilmesinin 86. yıl dönümünde, kadınların siyasete katılımları ile ilgili verileri derledik.

16 Aralık 2019’da World Economic Forum tarafından yayınlanan 2020 Cinsiyet Eşitsizliği Raporu’na (Global Gender Gap Report) göre, Türkiye’nin en düşük puan aldığı kategori "kadınların siyasi katılımının güçlendirilmesi" alanı. Bu alanın puanının belirlenmesinde parlamentodaki kadınların oranı, bakanlık pozisyonlarındaki kadınların oranı ve son 50 yıl içinde kadın/erkek cumhurbaşkanının görev yapma süreleri gibi kriterler baz alınıyor. Puanlar 1’e yaklaştıkça, cinsiyet eşitliğine yaklaşıldığı ifade ediliyor. Bu kriterlere göre Türkiye’nin puan ve sıralamaları şu şekilde:

Raporda "kadınların siyasi katılımının güçlendirilmesi" kategorisinde 96. sırada olduğu açıklanan Türkiye’nin, 2020’de bu alanda sıralamada geriye düşerek 158 ülke içinde 109. sırada yer aldığı belirtilmiş.

Kadınların siyasi katılımını inceleyen bir diğer kurum ise IPU. Inter-Parliamentary Union (Parlamentolar Arası Birlik), ulusal parlamentoların bir araya geldiği bir organizasyon. IPU, üyeleri arasında demokratik yönetişimi, hesap verebilirliği ve iş birliğini teşvik etmenin yanında; yasama organları arasında cinsiyet eşitliğinin geliştirilmesi, gençliğin siyasete katılımının güçlendirilmesi ve sürdürülebilir kalkınma alanında çalışmalar yapıyor. IPU tarafından derlenen veri tabanı Parline’da ulusal parlamentolar ile ilgili veriler toplanıyor.

Bu verilerden biri de 1997’den beri yayınlanan, parlamentolardaki kadın oranlarının derlendiği bir endeks. Bazı ülkelere dair veriler, söz konusu yıl içinde seçim gerçekleşmesi ya da verilere ulaşılamaması sebebiyle sıralamaya dahil edilemeyebiliyor. Bu sebeple sıralamaya dahil edilen toplam ülke sayılarında değişiklik olabileceğini eklemek gerek. Bu sıralamada ülkeler, tek meclisten oluşuyorlarsa bu mecliste yer alan kadın oranlarına göre, çift meclis sistemi mevcutsa ise de alt meclisteki kadın oranlarına göre sıralanıyorlar.

Ekim 2020’de yayınlanan en güncel sıralamaya göre Türkiye, %17,32 ile Moğolistan ile aynı oranı paylaşıyor ve 126. sırada yer alıyor. 2020 sıralamalarına göre bazı ülkelerin oran ve sıralamaları şu şekilde:

Yine IPU tarafından derlenen 1 Ocak 2020’deki verilere göre ise ülkeler, bakanlıklarda yer alan kadın oranlarına göre sıralandığında ilk sıraları %66,7 ile İspanya ve %61,1 ile Finlandiya almakta. Bakanlıklardaki kadın oranlarına göre Türkiye ise %11,8 ile Malta ile aynı oranı paylaşırken, 138. sırada yer alıyor. Türkiye’de 17 bakanlık görevinden yalnızca 2’sinde kadınlar yer alıyor.

IPU’nun 1997’den beri yayınladığı arşivde Türkiye’de meclisteki kadın oranlarına bakıldığında oranlardaki yükseliş trendi dikkat çekiyor. 1997’den beri, bu oranın 14,9 puan yükseldiği görülebilir.

Meclisteki kadın oranları Türkiye’de yükselmekle beraber, bunu diğer ülkelerdeki değişimlerle kıyasladığımızda, Türkiye’nin birçok ülkenin gerisinde yer almakta olduğunu görüyoruz. Senelere göre Türkiye’deki oranlar ve Türkiye’nin diğer ülkeler arasındaki yeri ise aşağıdaki tabloda görülebilir. Burada, IPU’nun yaptığı sıralamada yıllar içinde bir değişim yaşandığını belirtmek gerekiyor. İlk başta aynı orana sahip ülkeler aynı sıralamayı paylaşırken, son yıllarda birbiri ardına sıralanmışlar. Bu sebeple de sıralamaların karşılaştırılabilir olmaması adına verileri, aynı oranı paylaşan ülkeler birbiri ardına gelecek şekilde düzenledik.

1997 ve 2020 arasında 13 yıllık süreç incelendiğinde, Türkiye’de kadınların meclise katılım oranı artmasına rağmen, Türkiye’nin bu açıdan hiçbir zaman ilk 100 ülke içinde yer almadığı dikkat çekiyor. Türkiye, 2002-2006 arası listede 166. sıraya kadar gerilemiş. Son 10 yıl içindeki en iyi sıralama ise 2011 senesinde 108. sırada yer alınması olmuş. Özellikle Türkiye’nin son 6 senede benzer sıralamalarda yer alınması da dikkat çekiyor.

IPU tarafından yayınlanan “Parlamentoda Kadınlar: 1945-1995” isimli raporda, bu seneler arasında çeşitli ülkelerde mecliste kadınların oranına yönelik bilgiler de yer alıyor. 1945 senesinde bu açıdan ilk 15 ülke içinde yer alan Türkiye, 10’ar senelik arayla yapılan bu listede tekrar ilk 15’te yer almamış.

Bunların dışında kadınların seçme ve seçilme hakkı tanınmasına dair ülkelerin kronolojisi de Vikipedi'de mevcut. Çeşitli detayların da madde madde yer aldığı bu kronolojik tabloda kadınlara seçme ve seçilme hakkını Türkiye'den daha önce ve daha sonra tanıyan birçok ülke mevcut. Bu hakları Türkiye'den daha önce tanıyan bazı ülkeler ise tablodaki gibi: