Yönetim Sistemine Göre Ülkelerin Milli Geliri

COVID-19 Salgını’nın Türkiye’de ortaya çıkmasıyla beraber 2020 yılının mart ayından bu yana ülke genelinde artan fiyatlar, istihdamda yaşanan düşüş, geniş tanımlı işsizlikte yaşanan artış ve Türk Lirası’nın yabancı para birimleri karşısındaki değer kaybı neticesinde ülke halkının yaşadığı geçim sıkıntısı gerek kamuoyunda gerekse de medyada sıklıkla konuşuluyor.

Özellikle 2018 yılının ikinci yarısında yaşanan döviz krizi sonrasında yabancı para birimlerinin TL karşısında değer kazanması, yükselen enflasyon oranları, faiz oranları ve işsizlik oranları da bugün yaşanan sıkıntıların önemli sebeplerinden bazıları olarak gösteriliyor. Şu günlerde kamuoyunda yapılan tartışmalardan biri de Türkiye’nin makroekonomik göstergelerdeki negatif performansının sebebinin, 24 Haziran 2018’den itibaren Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmesine bağlanması. Böyle bir nedenselliği ispatlamak daha teknik analizler gerektirir fakat erişilebilen veriler üzerinden bu tartışmaya katkı sağlamak da mümkün.

Peki parlamenter sistem ve başkanlık sistemiyle yönetilen ülkelerde kişi başına düşen milli gelir nasıl? Türkiye’de bir kişinin ortalama yıllık geliri ne kadar? Başkanlık sistemiyle yönetilen diğer ülkeler arasında Türkiye nerede?

Parlamenter ve başkanlık sistemlerinin ana tipten farklılaşmış versiyonları bazı ülkelerde uygulamada olsa da bu iki sistem arasındaki en önemli fark yürütme ve yasama arasındaki ilişki. Başkanlık sisteminde yürütme ve yasama birbirinden bağımsız olarak seçilirken parlamenter sistemde yürütme yasama içinden çıkar. Parlamenter sistemde sembolik yetkilerle donatılmış bir devlet başkanı ve asıl yürütme yetkisini kullanan bir başbakan ve bakanlar kurulu var iken başkanlık sisteminde başbakan ve devlet başkanı rolü tek kişide toplanmıştır. Dünya’da 72 ülke parlamenter sistem ile yönetilirken, başkanlık sistemiyle yönetilen 46 ülke bulunmaktadır.

Bu ülkelerin kişi başına düşen yıllık gelirlerini Dünya Bankası’nın 2019 verilerinden incelediğimizde, parlamenter sistemle yönetilen ülkelerde kişi başına düşen milli gelirin başkanlık sistemiyle yönetilen ülkelere göre oldukça yüksek olduğu görülüyor. Parlamenter sistemle yönetilen Lüksemburg 114,7 bin $’lık kişi başına düşen GSYH’sı ile dünyada listenin başında yer alırken onu 81,9 bin $’la İsviçre, 78,7 bin $’la ise İrlanda takip ediyor.

Tabloda da görüldüğü gibi ilk 10 ülke arasında başkanlık sistemiyle yönetilen tek ülke 65,3 bin $’lık kişi başına düşen milli geliriyle Amerika Birleşik Devletleri. Başkanlık sistemiyle yönetilip en yüksek ortalama milli gelire sahip ülkeler ise 31,8 bin $ ile Güney Kore, 27,9 bin $ ile Güney Kıbrıs, 17,4 bin $ ile de Seyşeller. Türkiye ise 9 bin 42 $’lık kişi başına düşen milli hasılasıyla başkanlık sistemiyle yönetilen ülkeler içerisinde 12. sırada yer alıyor.

COVID-19 salgını süresince uygulanan önlemler ülke ekonomileri üzerinden derin etkiler bıraktı. Bazı yorumcular salgının yavaşlatılmasında ve ekonomik önlemlerin kontrollü bir şekilde uygulanmasında hızlı karar vermeyi sağlayan kurumlara sahip olan başkanlık sisteminin avantajlı olduğunu öne sürdüler. Salgın yönetiminde başarısız bir performans sergileyen ABD ve Brezilya başkanlık sisteminin böylesine bir krizde çok da avantajlı bir konuma sahip olmadığını gözler önüne serdi.

OECD geçtiğimiz aylarda salgında olası bir ikinci dalganın ülkelerin ekonomik görünümünü nasıl etkileyebileceğine dair bir rapor yayınladı. GSYH, işsizlik oranı, dış ticaret gibi makroekonomik göstergelerde ülkelere dair yıl sonu beklentilerini açıklayan OECD, Türkiye ekonomisinin tek dalga senaryosunda %4,8 küçüleceğini, ikinci dalga senaryosunda ise GSYH’nin bir önceki yıla göre %8,1 azalacağını açıkladı. Kişi başına düşen milli geliri yüksek olan ülkeler için OECD’nin yıl sonu beklentileri incelendiğinde yönetim sisteminin çok da önemli bir değişken olmadığı göze çarpıyor.