Dünyada Nükleer Silahlanmanın Tarihçesi

2013 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından alınan kararla 26 Eylül, nükleer silahların üretimi, geliştirilmesi, satın alımı, denenmesi, depolanması, kullanılması, aktarılması ya da kullanma tehdidinin yasaklanması amacıyla "Uluslararası Nükleer Silahların Tamamen Ortadan Kaldırılması Günü" ilan edildi.

Nükleer silahlar 2022 yılında Rusya’nın Ukrayna’ya askeri harekâtının başlamasıyla birlikte sıklıkla gündeme geldi. Çatışmalar sırasında Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Savunma Bakanı ve Genelkurmay Başkanı’na silahlı kuvvetlerin elindeki caydırıcı güçler için özel savaş durumuna geçilmesi talimatı verdiği açıklanmıştı. Rusya’nın nükleer güçlerini harekete geçireceği anlamına gelen bu açıklamayla birlikte, nükleer silahlanma dünya genelinde Mart 2022'nin en çok konuşulan konusu haline gelmişti. Doğruluk Payı olarak, nükleer silahlanmanın tarihini inceledik.

Atom çekirdeğinin parçalanması veya birleştirilmesiyle ortaya çıkan enerjinin bir anda açığa çıkma etkisiyle çalışan, fisyon ve füzyon olarak ikiye ayrılan nükleer silahlar, genel patlayıcılara kıyasla çok daha yüksek zarar verme amaçlıdır. Günümüze kadar savaş zamanında yalnızca ABD tarafından Japonya üzerinde kullanılan nükleer silahlar, bir kenti hatta ve hatta bir ülkeyi haritadan silecek güce ulaşabilmektedir. 

1934 - Enrico Fermi’nin Buluşu

İtalyan fizikçi Enrico Fermi, 1934 yılında uranyum atomlarını nötronlara ışınlayarak farkında olmadan yapay nükleer bölünme (fisyon) tepkimesini gerçekleştirdi. 1938 yılında Fermi, uranyum atomunun bölünmesi keşfiyle Nobel Ödülü’nün sahibi oldu ve İtalya’dan ayrılarak ABD’ye yerleşti.

1939 – Einstein’ın Roosveelt’e Mektubu

1939 yılında Alman fizikçi Albert Einstein, Alman fizikçilerin uranyum atomunu parçalamayı başardıkları bilgisini almasıyla birlikte Nazilerin atom bombası çalışmalarına başladığı yönünde dönemin Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Franklin D. Roosevelt’e mektup yazmaya karar verdi. 1939 Temmuz’unda kendisi gibi Nazilerden kaçan Alman fizikçiler Eugene Wigner ve Leo Szilard ile yazdıkları mektupta Einstein, Adolf Hitler’in atom bombası çalışmalarına karşı ABD’nin de nükleer silah konusunda çalışmalara başlamasını önerdi.

1942 - Manhattan Projesi 

II. Dünya Savaşı sırasında ABD, Kanada ve İngiltere nükleer silah üretmek üzere başkanlığını “ilk nükleer bombanın babası” olarak adlandırılan fizikçi Robert Oppenheimer’in yaptığı Manhattan Projesi’ni başlattı. 

1945 – İlk Nükleer Bomba Denemesi

16 Temmuz 1945’te ABD, New Mexico yakınlarındaki Alamogordo’da dünyanın ilk nükleer bombasını Trinity adlı projede patlattı. Denenen 15-20 kilotonluk nükleer silah, alan çevresindeki radyasyon seviyesini normalden 10 kat artırdı.

6 Ağustos 1945 – Hiroşima

II. Dünya Savaşı’nda 6 Ağustos 1945’te ABD, dünyada saldırı amaçlı kullanılan ilk nükleer bomba olan “Little Boy” adlı bombayı Japonya’nın Hiroşima kentine attı. Enola Gay adlı bombardıman uçağından atılan, 18 bin ton TNT patlayıcıya eşit olan bomba, yerden 550 metre yükseklikte patlatıldı. Hiroşima’ya atılan uranyum bombası, aylar içinde 140 binden fazla insanın ölümüne neden olurken, sonrasında da çok daha fazla kişi radyasyona bağlı hastalıklardan hayatını kaybetti.

9 Ağustos 1945 - Fat Man

ABD, Hiroşima’dan üç gün sonra 9 Ağustos 1945’te Japonya’nın Nagasaki şehrine ikinci nükleer bombayı attı. Fat Man (şişman adam) isimli plütonyum bombası, 1945 sonuna kadar yaklaşık 74 bin insanın hayatını kaybetmesine neden oldu.

1946 – Birleşmiş Milletler Çağrısı

1946 yılının ocak ayında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, nükleer silahlarla ilgili Birleşmiş Milletler Atom Enerjisi Komisyonu’nu kurarak, nükleer silahların ortadan kaldırılması çağrısında bulundu. Temmuz ayına gelindiğinde ise ABD, Pasifik kıyılarındaki Bikini Atölü’nde Crossroad Harekâtı adıyla atomik silah denemelerine devam etti.

1949 – SSCB’nin İlk Nükleer Bombası

29 Ağustos 1949’da Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB), Kazakistan’ın Semipalatinsk şehrinde “İlk Şimşek” adlı bir nükleer bomba denemesi yaptı. SSCB, nükleer silah geliştiren ve başarılı test sonucu alan ikinci ülke olarak tarihte yerini aldı.

1952 – İngiltere’nin Nükleer Denemesi

Birleşik Krallık, Batı Avustralya kıyılarındaki Montebello Adaları’nda ilk nükleer denemesini gerçekleştirdi. Ülke ardından Güney Avustralya’daki Maralinga ve Emu Fields’te de birden fazla test yaptı. 

1952 – ABD’nin Hidrojen Bombası: Ivy Mike

1952 yılının kasım ayının ilk gününde ABD, Marshall Adaları’nda ilk hidrojen bombasını patlattı. Ivy Mike adı verilen bombanın, ABD’nin Nagasaki’ye attığı “Fat Man” adlı atom bombasından 500 kat daha güçlü olduğu tespit edildi.

1954 – ABD’nin Castle Bravo Denemesi

1 Mart 1954’te ABD, yine Bikini Atölü’nde Castle Bravo adıyla bir hidrojen bombası denedi. 15 megatonluk kuvvetle patlayan bomba ABD’nin en büyük denemesi oldu. Patlama sonucu oluşan nükleer serpinti 11 bin kilometrekarelik bir alana yayılarak ABD’nin neden olduğu en büyük radyolojik kirlilik halini aldı.

1955 – Russell ve Einstein’ın Çağrısı

Britanyalı filozof Bertrand Russell ve Alman fizikçi Albert Einstein’ın başı çektiği bilim insanları, 9 Temmuz 1955 tarihinde nükleer savaşın tehlikeleri hakkında uyarıda bulunan ve hükümetleri barışçıl yollara davet eden bir manifesto yayımladılar.

1959 – Antarktika’da Testler Yasaklandı

1 Aralık 1959 tarihinde Antarktika Antlaşması imzaya açıldı. 1961’de yürürlüğe giren antlaşmaya göre Antarktika’da nükleer bomba denemeleri yasaklandı.

1960 – Fransa’nın İlk Nükleer Testi

1960 yılının 13 Şubat’ında Fransa, Sahra Çölü’nde ilk atom bombasını denemesini gerçekleştirdi. 60 ile 70 kiloton arası güce sahip olan nükleer bombadan sonra ülke, 1996’ya kadar sürecek nükleer silah testlerini Güney Pasifik’e taşıdı.

1961 – SSCB, Tarihin En Büyük Nükleer Bombasını Patlattı

30 Ekim 1961 tarihinde Sovyetler Birliği tarihin en büyük hidrojen bombasını 30 Ekim 1961 tarihinde patlattı. SSCB’nin Vanya/Ivan olarak adlandırdığı, uluslararası kamuoyunda Çar Bombası olarak bilinen bomba, 50 milyon TNT’den fazla patlayıcıya sahipti. En başta 100 megaton olan bomba, bombayı bırakacak uçağın güvenli bir bölgeye uçabilmesi için 50 megatona düşürüldü. Sovyet yetkililer Barents Denizi’nde gerçekleşen patlamanın, Hiroşima’dakinden 3 bin 333 kat daha büyük olduğunu açıkladı. Yerden 5 kilometre yüksekte patlatılmasına rağmen, yer yüzünde büyük bir krater açılmasına neden olan patlamanın yoğunlaşma bulutu yerden 64 kilometre yükselmiştir. SSCB’nin bu bombası, nükleer silahlanmada bir dönüm noktası olmuş, önleyici antlaşmalar hızlanmıştır.

1962 – Küba Füze Krizi

ABD’nin 1959 yılında gerçekleşen Küba Devrimi’ne duyduğu rahatsızlık iki ülke arasında ilişkilerin gerilmesine neden oldu. 1961’de ABD’ye göçmüş olan Kübalı devrim karşıtları, ABD’nin desteğiyle Castro rejimini devirmek amacıyla Domuzlar Körfezi Çıkarması’nı gerçekleştirdi. 20 Nisan 1961’de çıkarma başarısızlıkla sonuçlandı. Süreçte SSCB ile Küba’nın yakınlaşması ve SSCB’nin Küba’ya nükleer başlıklı füze yerleştirmesiyle sonuçlandı. ABD casus uçağı tarafından keşfedilen füzeler sonucu SSCB ve ABD nükleer savaşın eşiğine geldi. 1961 yılında ABD de Türkiye’ye Jüpiter füzeleri yerleştirmiş bulunmaktaydı. Dönemin SSCB başkanı Kruşçev, ABD’nin Türkiye’deki nükleer füzelerin kaldırılması halinde Küba’daki füzelerin de kaldırılacağını bildirdi. 

1963 – Test Yasağı Antlaşması

ABD ve Avrupa’da nükleer testlere karşı yapılan protestolarla birlikte Sovyetler Birliği’nin başkenti Moskova’da uzayda ve su altında nükleer denemelerin yasaklandığı bir antlaşma imzalandı.

1964 – Çin’in İlk Nükleer Testi

Çin, 16 Ekim 1964’te Sinkiang eyaletinde ilk atom bombası denemesini gerçekleştirdi. 

1968 – Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması

Birleşik Krallık, Sovyetler Birliği ve ABD; 1 Temmuz 1968 tarihinde Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması imzaladı. Antlaşmaya göre nükleer silah sahibi devletler silahsızlanma konusunda yasal bir taahhütte bulunurken, nükleer silah sahibi olmayan devletler ise asla nükleer silah edinmemeyi kabul ediyorlardı. 1970 yılında yürürlüğe giren antlaşmanın altında 1986 yılına gelindiğinde 186 ülkeden fazla ülkenin imzası bulunuyordu. 

1974 – Hindistan İlk Nükleer Denemesini Yaptı

Hindistan, Rajasthen çölündeki Pokharan’da yeraltı nükleer testini gerçekleştirdi. 

1982 – Silahsızlanma Mitingi

ABD’nin New York şehrindeki Central Park’ta bir milyon kişi nükleer silahlanmaya karşı toplandı. Gösteri, tarihin en büyük savaş karşıtı gösterisi olarak tarihe geçti. 

1985 – SSCB’nin Moratoryum İlanı

1985 yılının Ağustos ayında Sovyetler Birliği nükleer çalışmalarını askıya aldığını açıkladı.

1985 – Güney Pasifik Nükleersizleştiriliyor

6 Ağustos 1985’te Güney Pasifik Nükleer Serbest Bölge Antlaşması imzalandı. Antlaşma, bölgede nükleer silahların üretimini, yerleşimini ve testini yasakladı. 

1986 – İsrail Dahil Oluyor

30 Eylül 1986’da Sunday Times, İsrailli bir nükleer teknisyen tarafından sağlanan bilgileri yayımlayarak, İsrail’in sayısı 200’e varan nükleer silaha sahip olabileceğini belirtti.

1987 – SSCB – ABD Antlaşması

8 Aralık 1987’de SSCB Başkanı Gorbaçov ve ABD Başkanı Ronald Reagan, 300 ile 3 bin 400 mil arasında değişen tüm kara tabanlı füzeleri ortadan kaldırmak için Orta Menzilli Nükleer Kuvvetler Antlaşması'nı imzaladı. 

1993 – Kuzey Kore

12 Mart 1993 tarihinde Kuzey Kore, Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması’ndan çekileceğini açıkladı. 11 Haziran’da ise antlaşmadan çekilmekten vazgeçildiğini duyurdu.

1995 

Çin, 15 Mayıs 1995 tarihinde iki yeraltı denemesinin ilkini bir kiloton güce sahip nükleer bomba ile gerçekleştirdi. Ağustos’un 11’inde dönemin ABD Başkanı Clinton, ABD’nin nükleer silah denemelerinin durdurulduğunu açıkladı. 1 Ekim 1995’te Fransa, Mercan adalarında 20 kiloton gücünde bir deneme gerçekleştirdi.

1996 – Belarus ve Ukrayna Nükleerden Arındı

1 Haziran’da Ukrayna, SSCB’den miras kalan son nükleer savaş başlığını Rusya’ya devrederek nükleer silahtan arındırılmış bir devlet haline geldi. 27 Kasım tarihinde ise Belarus, son nükleer füzesini Rusya’ya devretti.

1998 – Hindistan ve Pakistan’ın Denemeleri

11 Mayıs’ta Hindistan, 24 yıl aradan sonra 3 adet yeraltı nükleer silah denemesi gerçekleştirdi. Pakistan ise 28 Mayıs ve 30 Mayıs tarihleri arasında Hindistan’ın denemelerine karşılık olarak 6 adet nükleer silah denemesi gerçekleştirdi.

2006 – Kuzey Kore Açıklaması

2006 yılının 9 Ekim tarihinde Kuzey Kore hükümeti, başarılı bir nükleer deneme gerçekleştirildiğini açıkladı.

2010 

Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı, yayımlanan raporunda İran’ın aktif bir şekilde nükleer silah geliştirmeye çalıştığını ilk defa açıkladı.

8 Nisan 2010’da dönemin Rusya Başkanı Dmitry Medvedev ve dönemin ABD Başkanı Barack Obama, stratejik nükleer füzelerin ve yerleşik savaş başlıklarının sayısını yüzde 50 oranında azaltan bir antlaşma imzaladı.

2013 

12 Şubat 2013’te Kuzey Kore, bir yeraltı nükleer silah denemesi daha yaptıklarını bildirdi.

Statista’nın Ocak 2021’de açıkladığı verilere göre, dünyada 13 bin 80 adet nükleer savaş başlığı bulunuyor. 6 bin 255 adetle en fazla nükleer silaha sahip olan ülke olan Rusya’yı, 5 bin 550 adetle ABD takip ediyor. Rusya ve ABD’nin dışında Çin’in 350, Fransa’nın 290, Birleşik Krallık’ın 255, Pakistan’ın 165, Hindistan’ın 156, İsrail’in 90 ve Kuzey Kore’nin 40 adet nükleer silahı bulunuyor.