AB Ülkelerinden En Çok Atık İthal Eden Ülke Türkiye

Gelişmiş ülkeler, atık yönetimi kapsamında uluslararası çöp ticaretine başvurarak atıklarının bir kısmını genellikle gelişmekte olan ülkelere ihraç ediyor. Dünya Bankası’nın yayımladığı bir raporda, "Ekonomik gelişme ve şehirleşme arttıkça üretilen katı atık miktarı da artmaktadır. Bu nedenle, ekonomik olarak daha gelişmiş, sanayileşmiş ve şehirleşmiş ülkeler daha fazla atık üretmektedir" ifadelerine yer veriliyor. Bazı ekonomistler, uluslararası çöp ticaretinin serbest piyasa kurallarına göre işlemesinin tüm ülkeler açısından daha avantajlı olduğunu savunurken; bu ticarete yönelik eleştiriler ise, gelişmekte olan ülkelerin zararlı atıklar için birer “çöplüğe” dönüşmesini haksız buluyor.

Bu küresel eğilimin bir yansıması olarak Türkiye, son yıllarda Avrupa Birliği (AB) ülkelerinden en fazla atık alan ülkeler arasında ilk sırada yer alıyor. Eurostat verilerine göre, AB üye ülkeleri, plastik atıklarının önemli bir kısmını Türkiye’ye ihraç ediyor. Bu durum, hem çevresel hem de hukuki açıdan çeşitli tartışmalara kapı aralıyor.

Eurostat tarafından açıklanan atık verilerine göre, Avrupa Birliği 2023 yılında AB dışı ülkelere 18,4 milyar euro değerinde toplam 35,1 milyon ton ağırlığında atık ihraç etti. Son 20 yıla bakıldığında 2023 yılında atık ihracatı rekoru kıran AB’nin atık miktarı, 2004’ten bu yana %88 artış gösterdi. 

Diğer taraftan 2023 yılında, AB’nin Birlik dışı ülkelerden ithal ettiği atık miktarı 17 milyon ton oldu. 15,6 milyar euro değerindeki bu atık miktarı, 2021 yılından bu yana düşüş trendini devam ettirerek 2018 yılındaki yaklaşık seviyesine (17,1 milyon ton) düşmüş durumda. 

Rapora göre AB tarafından ihraç edilen atıkların en büyük hedefi Türkiye. 2023 yılında Türkiye AB’nin atık ihracatının yaklaşık %34’üne tekabül eden 12 milyon tonluk miktarını karşılıyor. Bu miktar, son 10 yılda %50 artış göstermiş durumda. 

AB’den atık ithalatında Türkiye’nin ardından 5,3 milyon ton ile Hindistan ikinci sırada yer alırken; Hindistan’ı 1,7 milyon ton ile Mısır, 1,5 milyon ton ile Norveç ve 1,4 milyon ton ile İsviçre ve Endonezya takip ediyor. 2023 raporuna göre Türkiye’nin AB ülkelerinden ithal ettiği atık miktarı, Türkiye’nin alt sırasındaki beş ülkenin toplam miktarıyla yaklaşık olarak aynı seviyede.

2023’te AB’nin atığın cinsine göre ihracat hacminin yaklaşık %60’ı 21 milyon ton ile metal atıklardan oluşuyor. AB’den metal ithal eden ülkeler arasında Türkiye bu alanda da birinciliğini koruyor. Rapora göre, 2023’te Türkiye AB’den 10,7 milyon ton miktarında metal atık ithal etti. Bir diğer deyişle AB’nin ürettiği her 10 ton metal atığın 5 tonu Türkiye’ye ihraç edildi.

İthal edilen plastik atıkların önemli bir kısmı, Türkiye’deki düşük maliyetli ve genellikle iş gücüne dayalı geri dönüşüm tesislerinde işleniyor. Fakat bu tesislerin birçoğu çevre sağlığı, işçi güvenliği ve şehir planlaması açısından sorunlu alanlarda faaliyet gösteriyor. Ayrıca geri dönüştürülemeyen ya da kirli gelen atıklar ya yakılarak bertaraf ediliyor ya da denetim eksiklikleri nedeniyle yasa dışı biçimde doğaya bırakılıyor. Tesislerin yerleşim alanlarına çok yakın konumlandırılması ise ciddi halk sağlığı sorunlarına yol açabiliyor. Her ne kadar son yıllarda bazı kısıtlamalar ve düzenleyici adımlar (örneğin karışık plastik atık ithalatı yasağı veya kota uygulamaları) atılmış olsa da, uygulamadaki zafiyetler ve denetim eksiklikleri nedeniyle bu önlemler çoğu zaman etkisiz kalıyor. Geri dönüşüm oranlarının yükseltilmesi ve enerji geri kazanımı gibi hedefler görünürde olumlu olsa da, ithal atıkların kalitesi, işlenme biçimi ve bertaraf yöntemleri ciddi çevresel ve toplumsal maliyetler yaratıyor.