2021’de Gazetelere 639 Gün İlan Kesme Cezası

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) her yıl temmuz ayında yayımladığı Yazılı Medya ve Uluslararası Standart Kitap Numarası İstatistikleri’nde Basın İlan Kurumu’nun (BİK) gazete ve dergilerde yayımlattığı resmi reklamlarla ilgili verilere de yer veriyor. TÜİK’e göre 2021 yılında resmi ilan ve reklam bedellerinde %34,7 oranında artış gerçekleşti. İlan ve reklam bedelleri gazete ve dergilerin önemli bir gelir kaynağını oluşturuyor. Bu nedenle BİK’in bir yaptırım olarak ilan kesme cezaları uygulaması medya kuruluşlarının finansal sürdürülebilirliği açısından ciddi zorluklar yaratıyor.

BİK’in 2021 yılı resmi ilan tarifesine göre, 50 bin tiraj altındaki gazetelerde yayımlanan resmi ilanların birim sütun-santim ücreti 20,40 TL, 50 bin tiraj üstündekiler içinse 49,35TL’ydi. TÜİK’in BİK idari kayıtlarına dayandırarak aktardığı verilere göre 2021 yılında, gazete ve dergilerde yayımlanan resmi ilan ve reklamların toplam bedeli 2020’ye göre %34,7 artış göstererek 612.665.600 TL oldu. 2021 yılında toplamda 982 süreli yayın resmi ilan alırken bunların 29’unu ulusal gazeteler, 9’unu bölgesel gazeteler, 944’ünü ise yerel gazeteler oluşturdu. Kurum resmi ilan alan süreli yayın sayısı 2017-2021 yılları arasında %59,7 oranında artarken bir önceki yıla göre (2020) ise 13 adet azaldı.

Tirajlar gazetelerin gelir kaynakları için oldukça büyük bir öneme sahip. Hem reklamlar hem de resmi ilanlar toplam satış üzerinden veriliyor. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin (TGC) Ocak 2019’da Türkiye'de çoğulcu medya ve özgür basının güçlendirilmesi için hayata geçirdiği Media4Democracy (M4D) projesi kapsamında yayımlanan “2021 Yıllık Medya İzleme Raporu’nda” 2020 yılında gazetelerin tirajları ve resmi ilan gelirleri arasında doğru orantının kaybolduğuna yer verilmiş. 2020’de resmi ilanlardan en büyük desteği 17 milyon 561 bin 539 lira ile Sabah Gazetesi’nin aldığı görülüyor. Sabah’ı; 13 milyon 333 bin 642 lirayla Hürriyet Gazetesi, 9 milyon 910 bin 332 lirayla Posta Gazetesi takip ediyor. 2020 yılında en çok tiraj alan üç gazete arasında bulunan Sözcü Gazetesi, resmi ilan gelirlerinde ilk beşte kendisine yer bulamamış. 9 milyon 539 bin 776 lirayla altıncı sırada yer alan Sözcü’nün üzerinde Milliyet ve Yeni Şafak Gazeteleri bulunuyor. 

1961 yılında, 195 sayılı Kanun ile resmi ilanların adil bir şekilde gazetelere dağıtılması amacıyla kurulan Basın İlan Kurumu, 30 Ağustos 2018 tarihinde alınan Cumhurbaşkanlığı kararıyla Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığına bağlandı. BİK’in İletişim Başkanlığına bağlanmasıyla birlikte gazetelere verilen ilan cezaları daha fazla gündeme gelmeye başladı. BİK’in internet sitesinde kurumun önemli görevlerinden birinin, “Basın Ahlak Esasları” kapsamında şikâyete bağlı veya resen inceleme yaparak, ihlalin sabit olduğu durumlarda gazetelere resmi ilanları keserek yaptırım uygulanması olduğuna yer veriliyor. BİK 2021 Faaliyet Raporu’na göre gazetelere 221 günü Basın Ahlak Esasları gerekçesiyle olmak üzere toplam 639 gün resmi ilan kesme cezası verildi.

Medya Ombudsmanı Faruk Bildirici’nin, CHP Eskişehir Milletvekili Utku Çakırözer’in 2020 Basın Özgürlüğü Raporu’na dayandırarak aktardığına göre, BİK 2020 yılında 803 resmi ilan cezası verdi. Kurumun bir yıl içerisinde İstanbul’da yayımlanan gazetelere verdiği cezaların toplamıysa 376 gün oldu. 2020’de Cumhuriyet’e 110, BirGün’e 112, Evrensel’e 65, Korkusuz’a 29, Sözcü’ye ise 17 gün ceza verildi. Bu beş gazetenin aldığı cezalar toplam İstanbul’daki cezaların %88’ini oluşturdu. 

M4D raporunda, 2021’de de gazetelere yansıyan haberlere göre resmi ilan kesme cezalarından en çok Cumhuriyet, BirGün, Sözcü ve Evrensel gazeteleri etkilenirken, Cumhuriyet Gazetesi’ne verilen cezanın 129 güne ulaştığı aktarıldı. 

Yeni Asya ve Evrensel gazetelerine 2021 yılında da hiç resmi ilan verilmedi. 23 Ağustos 2022 tarihi itibarıyla Yeni Asya “resmi ilan yayımlama hakkının sona erdiği” gerekçesiyle 934 gündür resmi ilan alamadı.

Evrensel’e ise 18 Eylül 2019 tarihinde BİK tarafından “ilan durdurma cezası” verilmişti. 23 Ağustos tarihi itibarıyla bu gazetenin de resmi ilan alamadığı gün sayısı 1066’ya ulaşmış durumda. 2019'dan bu yana resmi ilan alamayan gazete, ilan alamamasına rağmen en çok ilan cezası kesilen gazeteler arasında yer almıştı. 22 Ağustos 2022 tarihinde ise gazetenin resmi ilan ve reklam yayımlama hakkı tamamen iptal edildi.