Görsel 1948’de ABD’de Hastanede Sigara Dağıtan Maskotu mu Gösteriyor?

Sosyal medyada hızla yayılan siyah beyaz “tarihi” fotoğraflar, geçmişe ait bir pencere açıyor gibi görünse de, bu pencereden görülen manzara her zaman gerçeği yansıtmıyor. Özellikle yapay zekâ destekli görsel üretim teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte, artık hiçbir zaman var olmamış anların “kanıtı” gibi duran kareler üretilebiliyor. Gerçekten çekilmiş arşiv fotoğraflarına benzerlikleriyle dikkat çeken bu sahte görseller, izleyicide nostaljik bir güven duygusu uyandırarak daha kolay yayılıyor ve yanlış tarihsel anlatıları besleyebiliyor.

1940’lı yıllarda ABD hastanelerinde hastalara sigara dağıtan maskot görseli de sosyal medyada bir süredir dolaşımda. Siyah-beyaz olarak paylaşılan görsel ilk bakışta oldukça gerçekçi görünse de görselde yer alan bazı detaylar dikkat çekiyor. Maskotun hastaya uzattığı sigara incelendiğinde, sigaranın izmarit bölümü belirsizken, yanan bölümünün hasta tarafından elle tutulduğu görülüyor. Bunun yanında, yatakta da belli bozulmalar göze çarpıyor. Uzanan hastanın bel ve altında kalan bölüm yatakta yer almazken, yatağın ayak tarafındaki çarşaf yükseltisinin vücut bütünlüğüne aykırı bir şekilde olduğu görülüyor. Bir diğer bozulma ise sigara maskotunun sol elinde görülebilir. Maskotun sol elindeki detaylarda, yüzük ve serçe parmaklarında ayrıklık yer almazken işaret ve orta parmaklar el yapısına göre oldukça kısa.

Görsel arama motorlarının tersine görsel aracı ile tarandığında, söz konusu görsel hiçbir arşiv fotoğraf sitesinde yer almazken, bulunabilen en erken tarih ise 2024 yılından olduğu ortaya çıkıyor. Görselin ilk olarak hangi platformda paylaşıldığı tespit edilemese de benzer görsellerle karşılaşılıyor.

Dolaşımda olan benzer görsellerde “Mr Cig” (Bay Sigara) ve “Lucky Strike Man” gibi maskot isimleriyle birlikte paylaşıldığı bulunuyor. Benzer görsellerde de iddia görseline benzer şekilde ellerde ve sigara bölümlerinde uyumsuzluklar yer alıyor. Ayrıca maskotların hiçbirinde marka ismi veya logosunun yer almaması da reklamcılık açısından mantıksız. 

“Mr Cig” ,“Lucky Strike Man” ve “Smoke for Health” anahtar kelimeleri ile arama motorlarında araştırma yapıldığında da iddiada paylaşılan görsel ve benzerleri dışında herhangi bir sigara markasına ait bir reklam arşivi kaydı bulunamıyor. “Smoke for Health” (sağlık için sigara için) kampanyası kayıtlarda yer almazken Lucky Strike markasının 1950’li ve 1960’lı yıllarda yayımladığı reklam afişleri kayıtlarına bakıldığında da hiçbir afişte sigara şeklinde “Lucky Strike Man” isimli maskot mevcut değil.

İddia görselindeki maskota benzeyen tek maskot ise ABD yapımı Doonesbury isimli çizgi romanda yer alan “Mr Butts” (Bay İzmarit) karakteri. Bu karakter ise çizgi romanda sigara kullanımını teşvik etmek yerine sigara endüstrisini eleştirmek amaçlı oluşturulmuş.

1940’lardan itibaren ABD’de sigara reklamları, sigarayı sağlıklı ve toplumca kabul gören bir alışkanlık gibi göstermek amacıyla özellikle tıp dünyasını araçsallaştıran kampanyalarla dikkat çekti. “More doctors smoke Camels than any other cigarette” gibi sloganlarla, beyaz önlüklü figürler kullanılarak sigaranın doktorlar tarafından tercih edildiği izlenimi verildi. Bu reklamlar, hem kamuoyunun güvenini kazanmayı hem de tütünün zararsız olduğu algısını pekiştirmeyi amaçlıyordu. 

Ancak 1950’lerden itibaren bilimsel araştırmalar sigara ile akciğer kanseri arasındaki ilişkiyi göstermeye başlayınca kamuoyunda baskı arttı. 1964’te ABD Kamu Sağlığı Servisi’nin Cerrah Generali Luther Terry’nin yayımladığı kapsamlı rapor, sigaranın ciddi sağlık risklerini resmi olarak duyurdu. Bu raporun ardından kamu spotları zorunlu kılındı, reklamlar sorgulanmaya başlandı ve 1971’de televizyon ve radyoda tütün reklamları yasaklandı. Böylece, tıp otoritesini arkasına alarak inşa edilen bu propaganda dönemi sona erdi.