Zultanit Taşı Yalnızca Türkiye'den mi Çıkar?

Tarih boyunca değerli taşlar takı ve süs eşyaları olarak kullanılırken, kültürel semboller, güç göstergeleri ve ticaretin önemli bir unsuru olarak görüldü. Değerli taşların tarih boyunca kıymetli kabul edilmesinin temel nedeni, doğada çok az bulunmaları. Kuvars, ametist gibi taşlar yaygın bulundukları için genellikle ucuzdur ve karat fiyatları düşük seviyelerdedir. Bununla birlikte akuamarin, turmalin gibi taşların 1 karat fiyatı nadirlikleri sebebiyle yaklaşık 100 ila 800 dolar arasında. Daha nadir ve tarih boyunca değerli taşlar olarak sayılan yakut safir ya da zümrütün karat fiyatı ise binlerce dolara ulaşıyor. En değerli taş olarak kabul edilen elmas ise kalitesine ve rengine bağlı olarak on binlerce dolardan milyon dolarlara uzanan bir fiyat aralığında değerlendiriliyor.

Sosyal medyada paylaşılan bir gönderide, bu değerli taşlardan biri olan Zultanit’in yalnızca Türkiye’den çıkarıldığı öne sürülmüş. İddia “ Bu taş sadece Türkiye'de bulunuyor ve çok değerli! Halk arasında “Sultanit” olarak da bilinen Zultanit taşı, dünyanın başka hiçbir yerinde yok.” açıklaması ile paylaşılmış. 

Bahsi geçen Zultanit taşı, aslında diaspor mineralinin ticari ismi. Diaspor, dünyanın farklı bölgelerinde bulunmasına rağmen genellikle opak ya da küçük kristaller halinde ortaya çıkan bir mineral. Bu sebeple mücevher olarak kullanılabilecek şeffaf ve renk değiştiren diaspor örnekleri nadir bulunuyor. Mücevher kalitesinde, şeffaf ve renk değiştirme özelliği gösteren diaspor örnekleri ise yalnızca Türkiye’de, Muğla ilinin Milas ilçesine bağlı Pınarcık köyü yakınındaki İlbir Dağı yatağından çıkarılıyor. Araştırmalar bu yatağın  ticari ölçekte işlenebilir tek kaynak olduğu gösteriyor.  

GIA(Gemological Institute of America), Zultanit hakkında yaptığı incelemede, diaspor mineralinin dünyada farklı bölgelerde görülse de, renk değiştirme özelliği taşıyan ve mücevher olarak kullanılabilecek kristallerin yalnızca Türkiye’de bulunduğunu belirtiyor. Yazıda ayrıca Myanmar ve Afganistan’daki örneklerin küçük boyutlu kaldığı ve Türkiye’deki taşlar kadar güçlü bir renk değişimi göstermediği aktarılıyor. 2020’de Afganistan’ın Nangarhar bölgesinde morumsu pembe diaspore rapor edildiği, fakat üretim miktarının sınırlı ve renk kaymasının zayıf olduğuna işaret ediliyor. Benzer şekilde Myanmar’ın Mong Hsu bölgesinde kromlu diaspore bulunduğu, ancak bunun da ticari ölçekte önem taşımadığı belirtiliyor. Bu sebeple sertifikalı olarak “Zultanit” adıyla pazarlanan taşların tek kaynağının Türkiye’nin Muğla ilinde yer alan İlbir Yatağı olduğu vurgulanıyor.

Zultanit ismi aslında renk değiştiren diaspor minerali için kullanılan ticari bir marka. Bu ismi ortaya atan kişi ise Türkiye’deki madenin sahibi Murat Akgün. Osmanlı Sultanları’ndan esinlenerek "Sultanite" koymak isteseler de "Sultanate" adlı başka bir marka olması sebebiyle "Zultanite" ismi tescil edilmiş. Zultanite markasının kullanım hakları 2011’de Global Licensing N.V. şirketine devredilmiş. Daha sonra Murat Akgün, marka haklarını kaybedince taşın ticari ismi olarak Csarite adını tescilleyerek yeni bir marka kimliği yaratmış.

Piyasada “laboratuvarda üretilmiş Zultanit” adı altında satılan ürünler bulunsa da sentetik diaspor üretimi günümüzde mevcut değil. Bunun sebebi ise ticari ölçekte üretimi ekonomik kılacak kadar güçlü bir talebin olmaması. Bu yüzden piyasada “sentetik Zultanit” adıyla sunulan ürünler gerçekte bu minerali temsil etmiyor ve çoğu, renk değiştirme etkisi verilmiş cam ya da başka yapay materyallerden oluşuyor. Yani bu taşlar, yalnızca Zultanit’in görünümünü taklit ediyor, fakat onun gerçek mineral yapısına sahip değil.