Yüksek Transferler, Düşen Verim: Türkiye’nin UEFA ve FIFA Sıralamalarındaki Yeri

Türk futbolu yine Avrupa sahnesinde hayal kırıklığıyla gündemde. Son yıllarda rekor seviyede transfer harcamaları yapılmasına rağmen, sahadaki tablo beklentilerin çok gerisinde kaldı. Galatasaray’ın Eintracht Frankfurt’tan aldığı 5-1’lik mağlubiyet, “Avrupa Fatihi” unvanının artık uzak bir geçmişte kaldığı yorumlarını beraberinde getirdi. Tarihinin en pahalı kadrosunu kuran Fenerbahçe, Benfica engelini aşamayarak Şampiyonlar Ligi’ne yükselemedi ve ardından Avrupa Ligi’ndeki ilk maçında Dinamo Zagreb’e yenildi. Beşiktaş ve Başakşehir ise daha mütevazı bütçelere sahip rakiplerine elenerek turnuvalara başlamadan veda etti. 

Avrupa kupalarındaki başarısızlık sadece prestij kaybettirmiyor, ekonomiyi de doğrudan etkiliyor. Kulüpler Avrupa’da ilerledikçe ciddi gelir elde ediyor ve ülke katsayısına puan kazandırıyor. Katsayı yükseldikçe takımlar daha az eleme oynuyor, ligden daha çok temsilci Avrupa kupalarına gidiyor ve böylece lige daha fazla para giriyor. Türkiye’de ise durum düşüş ivmesinde: yüksek harcamalara rağmen sahada başarı gelmiyor, gelir kaybı yaşanıyor, katsayı düşüyor. Sonraki sezonlarda daha fazla eleme oynamak ve daha az temsilciyle Avrupa’da yer alma ihtimali artıyor. Bu da hem futbol ekonomisini daraltıyor hem de Türk takımlarının rekabet gücünü zayıflatıyor. 

UEFA, turnuvalarına katılan kulüplere elde ettikleri başarılara göre puan veriyor. Bu puanlar sezon sonunda kulüplerin temsil ettikleri ülkenin hanesine yazılıyor. O sezon Avrupa’da mücadele eden takım sayısına bölünen toplam puan, ülkenin yıllık katsayısını oluşturuyor. Son beş sezonun ortalaması alındığında ise UEFA ülke katsayısı sıralaması ortaya çıkıyor. Bu sıralama, ülkelerin bir sonraki sezon Avrupa kupalarına kaç takım göndereceğini ve bu takımların hangi aşamadan başlayacağını belirliyor.

UEFA’nın resmi sitesine göre Türkiye, 43.600 puanla 9. sırada bulunuyor. Geçen sezon 10. sırada yer alan Türkiye, 2020-2021 sezonundaki başarısız sonuçların hesaplamadan çıkmasıyla bir basamak yükseldi. Bu sayede Süper Lig ikincisi artık Şampiyonlar Ligi elemesine 2. ön eleme turundan değil, 3. ön eleme turundan başlayacak. Türkiye’nin 7. sıradaki Portekiz ve 8. sıradaki Belçika ile arası oldukça açık olsa da, 10. sıradaki Çekya ve 11. sıradaki Yunanistan ile puan farkı çok daha küçük.

Türkiye’nin ülke puanına en büyük katkıyı son 5 yılda Fenerbahçe ve Galatasaray yaptı. UEFA Avrupa Ligi'nde mücadele eden Fenerbahçe'nin 49.250 puanı bulunurken, UEFA Şampiyonlar Ligi'nde oynayan Galatasaray'ın hanesinde 43.750 puan bulunuyor. İki ezeli rakibin ardından ise Başakşehir 19.500 puanla dikkat çeken bir katkı sağlamış durumda.

Son yıllarda Türk takımları yüksek transfer harcamalarına rağmen Avrupa’da başarı elde edemiyor. Bu yaz sezonunda da büyük bütçeler ayrılmasına karşın, Avrupa’ya giden 5 temsilciden 2’sinin turnuva başlamadan elenmesi, Türk futbolundaki sorunların transfer politikalarından kaynaklanıp kaynaklanmadığını yeniden gündeme getirdi. 

Konuya biraz daha yakından bakmak için, UEFA sıralamasında Türkiye’nin önünde yer alan Hollanda, Portekiz ve Belçika kulüplerinin; gerisindeki Çekya, Yunanistan ve Norveç kulüplerinin transfer harcamaları ile topladıkları puanları, Türk takımlarının harcama ve performanslarıyla karşılaştırmak mümkün. 

Geride kalan yaz transfer dönemi hariç tutulduğunda, son 5 yıldaki toplam harcamalarda Benfica 445 milyon euro ile ilk sırada yer alıyor. Onu 317 milyon euro ile Ajax, 280 milyon euro ile Sporting CP izliyor. İlk 5 sırada 3 Portekiz kulübünün bulunması dikkat çekerken, Fenerbahçe 212 milyon euro ile 5., Galatasaray ise 172 milyon euro ile 6. sırada.

7 ülkenin Avrupa’daki 31 temsilcisinin son 5 yıllık bilançoları incelendiğinde ise Türk takımlarının olumsuz tablosu ortaya çıkıyor. 2020-21 ile 2024-25 sezonları arasında 24 kulüp transferden kâr ederken, Türkiye’den Avrupa’da yer alan 5 kulübün 4’ü zarar açıkladı. Toplam harcamada üst sıralarda bulunan Galatasaray, Fenerbahçe ve Beşiktaş’ın bilançoda son sıralara gerilediği görülüyor. Bu dönemde Galatasaray 66 milyon euro, Fenerbahçe 59 milyon euro, Beşiktaş ise 82 milyon euro zarar etti. Zarar etmeyen tek Türk kulübü Sivasspor oldu, ancak bugün artık TFF 1. Lig’de mücadele ediyor.

Puan başına yapılan harcamalara bakıldığında listenin zirvesinde 8,9 milyon euro ile Belçika temsilcisi Genk bulunuyor. Onu 8,7 milyon euro ile Trabzonspor ve 6,6 milyon euro ile Beşiktaş takip ediyor. İlk 10’da 4 Türk kulübünün yer alması dikkat çekici bir tablo oluştururken Sivasspor, puan başına sadece 167 bin euro harcama ile listenin en altında yer alıyor.

Bu yaz yapılan transferler de hesaba katıldığında sıralamada bazı değişiklikler öne çıkıyor. Benfica 435 milyon euro ile ilk sıradaki yerini korurken, Galatasaray 322 milyon euro harcama ile ikinci sıraya yükseldi. Porto ise 310 milyon euro ile üçüncü sırada yer aldı. İlk 5’te 3 Portekiz kulübünün bulunması dikkat çekerken, bu kulüpler yüksek harcamalarına rağmen kâr etmeyi sürdürüyor. Fenerbahçe son 5 yılda 276 milyon euro ile 6. sırada, Beşiktaş 141 milyon euro ile 11. sırada, Trabzonspor ise 112 milyon euro ile 12. sırada yer aldı. Başakşehir ise 35 milyon euro ile en az harcama yapan kulüpler arasında ve 30 takım arasında sondan 5. sırada bulunuyor.

Harcama tablosunda ilk 12’de 4 Türk kulübü yer alırken, 5 yıllık bilançonun son 4 sırasında da yine aynı kulüpler bulunuyor. Bu dönemde Başakşehir 5 milyon euro, Trabzonspor 39 milyon euro, Beşiktaş 84 milyon euro, Fenerbahçe 122 milyon euro ve Galatasaray 198 milyon euro zarar açıkladı. 30 kulübün incelendiği tabloda 23 kulüp transferden kâr ederken yalnızca 7 kulüp zarar etti. Türk kulüplerinin yanı sıra zarar eden diğer iki takım ise Yunanistan temsilcileri AEK Atina ve Panathinaikos.

Bu yaz yapılan harcamalar da hesaba katıldığında, 24 Eylül itibarıyla puan başına ortalama harcamada Trabzonspor 10,1 milyon euro ile ilk sırada yer alıyor. Onu 9,1 milyon euro ile Beşiktaş takip ediyor. Genk 8,1 milyon euro ile üçüncü, Galatasaray ise 7,7 milyon euro ile dördüncü sırada bulunuyor. İlk 5’te 3 Türk takımının yer alması dikkat çekerken, Fenerbahçe 5,8 milyon euro ile 7. sırada kendine yer buldu.

Türk kulüplerinin Avrupa’daki başarısızlığı ve yüksek harcama–düşük verim tablosunun yansıdığı başka bir boyut daha var: Ülke takımının performansı. Transfer bütçelerinin büyük kısmı yabancı oyunculara ayrılırken, yerli futbolcuların forma bulma şansı giderek azalıyor. Yabancı kontenjanındaki serbestlik, genç Türk oyuncuların gelişimini ve A Milli Takım’a hazırlanmasını zorlaştırıyor. Ayrıca büyük paralar kısa vadeli transferlere harcanırken, altyapıya ve sürdürülebilir projelere yatırım kısıtlı kalıyor. 

Son 10 yılda Türkiye’nin FIFA sıralamasındaki dalgalı performansı da dikkat çekici. A Milli Takım Mayıs 2016’da 13. sıraya kadar yükselebilmişti. Ancak bu çıkış kalıcı olmadı; Ekim 2022’de 45. sıraya kadar gerileyen takım, bugün 26. basamakta yer alıyor. Kulüplerinin topladıkları puanlar açısından UEFA sıralamasında Türkiye’nin gerisinde kalan İsviçre, Avusturya, Danimarka ve Hırvatistan gibi ülkeler FIFA sıralamasında Türkiye’nin önünde yer alıyor. Bu da Türk kulüplerinin yatırım tercihleri açısında bir ipucu sunuyor.