TÜİK: Türkiye'de Hanelerin %60,8'i Evden Uzakta Bir Hafta Tatil Yapamıyor

Türkiye'de gelir dağılımı göstergeleri, salgının başladığı 2020 yılında önceki yıllara göre olumsuz bir şekilde seyretti ve gelir dağılımındaki bozulma 11 yılın en kötü seviyesine ulaştı. 2020’de Türkiye’de zenginlerin toplam gelirdeki payı yükselirken, “ciddi maddi yoksunluk” oranı da artış göstermişti.

2021 yılında “eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert gelirine" göre, en yüksek gelire sahip %20'lik grubun toplam gelirden aldığı pay, 2021'de bir önceki seneye kıyasla 0,8 puan azalarak %46,7 oldu. Ayrıca, toplumun en zengin %20'sinin gelirinin en yoksul %20'sinin gelirine oranı 0,2 puan artarak %6,1'e yükseldi.

Kişiler arasında akrabalık olsun ya da olmasın aynı evde ikamet eden, temel ihtiyaçlarını birlikte karşılayan bir veya birden fazla kişinin oluşturduğu topluluk, hanehalkı olarak nitelendiriliyor. Fert geliri, hanehalkının yıllık kullanılabilir gelirinin hanehalkının eşdeğer hanehalkı büyüklüğüne bölünmesiyle hesaplanıyor.

Gelir eşitsizliğinin ölçme yöntemlerinden biri Gini katsayısı. Gini katsayısı 0 ile 1 arasında bir değer ve katsayı 1’e yaklaştıkça gelir dağılımının bozulduğunu gösterirken, 0’a yaklaştıkça da gelir dağılımının iyileştiğini gösteriyor. Bir grupta bütün gelirin tek kişi tarafından elde edilmesi durumu mutlak gelir eşitsizliğini gösterir ve Gini katsayısı 1 olarak ifade edilir. Dünya ülkelerinde gelir dağılımına bakıldığında ise Gini katsayısının genellikle 0,200 ile 0,500 arasında farklılaştığı görülüyor.

TÜİK verilerine göre  Gini katsayısı bir önceki yıla göre 0,009 puan azalış ile 0,401 olarak tahmin edildi. 

Öte yandan P90/P10 oranı ülkedeki en zengin %10’luk grubun gelirinin en yoksul 10’luk grubun gelirinin kaç katı olduğunu ifade ediyor. Buna göre 2014 yılında Türkiye’de P90/P10 oranı 12,6 iken 2020 yılında 14,6 kata yükseldi.  P90/P10 oranı son 10 yılın en yüksek seviyesine gelmişken bu oran 2021 yılında %13,7'ye düştü.

TÜİK ve Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat), finansal sıkıntıda olma durumunu ifade etmek için “maddi yoksunluk” kavramını kullanıyor. Aşağıda belirtilen dokuz maddenin en az üçünün ekonomik olarak karşılanamaması, "maddi yoksunluk" durumu olduğunu gösteriyor. Bu maddelerden en az dördünün karşılanmaması halinde ise bu durum"ciddi maddi yoksunluk" anlamına geliyor.

* Çamaşır makinesi

* Renkli televizyon

* Telefon

* Otomobil

* Beklenmedik harcamalar

* Evden uzakta bir haftalık tatil

* Kira, konut kredisi, borç ödemeleri

* İki günde bir et, tavuk, balık içeren yemek 

* Evin ısınma ihtiyacı

20201 yılında Türkiye nüfusunun %27,2'si belirtilen ihtiyaçların en az dördünü karşılayamayacak durumda olup, “ciddi maddi yoksunluk” yaşadı. Bu oran, 2018 yılında %26,5 iken 2019 yılında %26,3 olmuştu. 

Eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert medyan gelirinin %60'ına göre son yılda ve aynı zamanda önceki üç yıldan en az ikisinde de yoksul olan fertleri kapsayan sürekli yoksulluk oranı da bir önceki yıla göre 0,1 puan artarak %13,8 oldu.

TÜİK’in yayınladığı Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması’nın paylaştığı geçmiş yıllara dönük detayların arasında taksit ödemeleri ve borçlu olanların artışı da dikkat çekiyor. Geçen yıla göre konut alımı ve konut masrafları dışında borç veya taksit ödemesi olanların oranı 5,4 puan artarak %63,7 oldu. 2020'de %59,3 olan hanelerin evden uzakta bir haftalık tatil masraflarını karşılayamama oranı 2021'de %60,8 oldu.

Bireylerin %38,3'ü iki günde bir et, tavuk ya da balık içeren yemek masrafını, %33,4'ü beklenmedik harcamaları, %20,5'i evin ısınma ihtiyacını, %62,9'u eskimiş mobilyaların yenilenmesini ekonomik olarak karşılayamadığını beyan etti.

Türkiye'de yıllık ortalama hanehalkı kullanılabilir geliri %10,6 artarak 2021 yılı TÜİK anket sonuçlarına göre 76 bin 733 TL oldu. 2019 yılından 2020 yılına geçildiğinde bu gelir %15,8 oranında artmıştı.  Hanehalkı kullanılabilir net geliri ifadesi ne anlama geliyor? TÜİK’in tanımına göre, hanehalkındaki her bir ferdin elde ettiği kişisel yıllık kullanılabilir gelirlerin toplamı ile hane bazında elde edilen yıllık gelirlerin (kira geliri, haneye yapılan karşılıksız yardımlar, 15 yaşın altındaki fertlerin elde ettiği gelirler vb.) toplamından, gelir referans döneminde ödenen vergiler ve diğer hane veya kişilere yapılan düzenli transferler düşüldükten sonra hanehalkı kullanılabilir gelirine ulaşılabiliyor.

Hanehalkının yıllık kullanılabilir gelirinin hanehalkının eşdeğer hanehalkı büyüklüğüne bölünmesiyle hesaplanan fert geliri, bir önceki yıla göre %11,9 artarak 37 bin 400 TL'ye yükseldi. 2019 yılındaki fert gelirininin artışı 2o20 yılında %17,2 olarak seyretmişti.