Orman Yangınlarına Müdahalede Bir Yılda Neler Değişti?

17 ilden peş peşe gelen orman yangını haberlerinin üzerinden bir yıl geçmesinin ardından Türkiye, yeni sezonun ilk orman yangını haberini 21 Haziran 2022 akşamı Marmaris’ten aldı. 

Üç gündür devam eden yangında Muğla Belediye Başkanı Osman Gürün’ün açıklamalarına göre şimdiye dek yaklaşık 2884 hektar alan yandı. Tarım ve Orman Bakanlığından yapılan açıklamaya göre yangına 20 helikopter, 14 uçak olmak üzere toplam 34 hava aracı ile müdahale ediliyor. Yangını başlatan failin tespit edildiği bilgisi ise dün kamuoyuyla paylaşıldı.

Avrupa Birliği Komisyonu tarafından her yıl hazırlanan “Orman Yangınları: Avrupa, Orta Doğu ve Kuzey Afrika” raporu, son dört yıldır Türkiye’de en çok yangının temmuz ve ağustos aylarında yaşandığını ortaya koyuyor. En fazla hektar alanın yitirildiği aylar ise mart ve nisan ayları. Aynı raporlara göre, Türkiye’nin yangın için en hassas bölgeleri Hatay’dan başlayarak Akdeniz ve Ege boyunca İstanbul’a dek uzanan kıyılar. Türkiye’nin ormanlık arazilerinin yarısından fazlası, yangına hassas bu alanlarda bulunuyor. 

Geçtiğimiz yıl Temmuz ayında Antalya/Manavgat’ta dört ayrı bölgeden aynı anda gelmeye başlayan ve peş peşe çıkan yangınlarda 8 kişi yaşamını yitirirken 139.500 hektar ormanlık alan yandı. 2021 yangınlarında daha az yangın gerçekleşmesine karşılık yitirilen orman alanı, son yılların en yüksek seviyesiydi.

Orman Genel Müdürlüğü’nün 2021 faaliyet raporu, dört yıldır orman yangınları sonucu yitirilen ormanlık alan miktarında büyük bir artış olduğunu gösteriyor. 2021 yılında kaybedilen ormanlık alan 2020’de yitirilen alanın 7 katı oldu.

İnsan faktörü, orman yangınlarının meydana gelmesinde en büyük sebeplerden biri. Kasıt içeren yangınlar doğal alana büyük bir risk oluşturmaya devam ediyor, ancak tek sebep bu değil, hava sıcaklıklarının çok yüksek seyretmesi ve kuraklıklar rüzgarlı hava koşullarının da eklenmesiyle orman yangınları hızla geniş alanlara yayılabilmek için uygun ortamlar buluyor. 

Orman yangınları kamuoyuna birkaç yıldır özellikle Türkiye’nin havadan yangın söndürme filosu konusunda yaşanan tartışmalar ile yansıyor. Mücadelede kullanılan amfibik uçak ve helikopterler, Avustralya Sanayi ve Bilim Organizasyonu üyesi M. Plucinski’nin araştırmalarına göre erken müdahale edebilen bir havadan yangın söndürme aracı, küçük çapta bir orman yangınının büyümesini önleyebiliyor.

Tartışmaların özellikle 2019’da konuşulmaya başlandığını söylemek mümkün. O yıl özellikle Muğla ve İzmir’de etkili olan orman yangınları için Bakan Pakdemirli, kendisine yöneltilen “neden yıllardır THK’nın üstelendiği görevi özel bir şirketin helikopterleri üstleniyor?” sorusuna THK’nın uçaklarının çalışmadığını gerekçe göstermişti. 

Orman Bakanlığı da yayınladığı basın duyurusunda THK’nın 2014’ten beri ihalelere yüksek teklif verdiğini, bu nedenle ihale şartnamesi gereğince en düşük teklifi veren firmaların ihaleleri kazandığını belirtmişti.

2021 sezonu da bu tartışmalar etrafında geçti. Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli Twitter üzerinden yangınların başladığı gün yaptığı açıklamada, Türkiye’nin havadan yürüttüğü yangın söndürme çalışmaları için 3 İHA, 3 uçak, biri insansız olmak üzere 39 helikopterinin bulunduğunu belirtti.

Aynı gün Rusya Büyükelçiliği de Twitter üzerinden yaptığı paylaşımda Antalya’da devam eden yangında üç adet Be-200 yangın söndürme uçağının söndürme çalışmalarına yardımcı olduğunu duyurdu.

Bir gün sonra Pakdemirli, Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum ve Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu yaptıkları ortak açıklamada; Türkiye’nin orman yangınları ile mücadelede 3 uçak, 9 İHA ve 39 helikoptere sahip olduğunu duyurdu.

Aynı gün Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye’nin şu anda yangınlarla mücadele halinde bulunan 45 helikopterinin; Rusya, Ukrayna ve Azerbaycan ile yapılan görüşmeler sonucu alınan yardımlarla sayısı 6-7’yi bulacak olan amfibik uçağının bulunduğunu söyledi.

Türk Hava Kurumu, resmi sitesinde paylaştığı kamuoyu mektubunda kendi envanterinde 3 adet Beriev BE-200 10.000 Litre kapasiteli amfibik yangın söndürme uçağı, 15 adet Mi-8 2.500 litre kapasiteli genel maksat helikopteri, 2 adet genel maksat yangın söndürme CH-47 Chinook 7.500 litre kapasiteli helikopter olmak üzere mevcut orman yangınlarına müdahale eden ve kiralama yoluyla temin ettiği, operasyonları kurumları tarafından yönetilen toplam 20 hava aracı olduğunu bildirdi. Rusya’nın uçakları bu envanter arasındaydı.

EKAP verileri ise 2021 yangın sezonu için geçerli tek ihalenin THK ve CMC Savunma Sanayi A.Ş ortaklığının kazandığı 5 uçak için planlanan fakat 3 uçak ile tamamlanan bir ihale olduğunu, Türkiye’nin bu sezon için Orman Genel Müdürlüğü aracılığıyla kiraladığı yalnızca 3 uçak ve toplamda 36 genel maksat helikopteri olduğunu gösteriyordu. İhale bugün 5 uçak alımının 5’inin de tamamlandığını gösterir durumda. Bu sırada THK ve CMC’nin bu ihale için en yüksek ve geçerli tek teklifi veren ortaklar olduğu da ulaşılabilen bilgiler arasında.

2021 orman yangınları sezonunda süren tartışmalar arasında hükümet yetkilileri, önümüzdeki dönemde Türkiye’nin kendi birimlerine ait havadan yangın söndürme araçlarına sahip olmak üzere çalışmalara başlamak istediğini açıklamıştı. Bir yıllık süreç içerisinde bu istek gerçekleştirilmedi. Türkiye, hâlâ kurumları aracılığıyla düzenlediği ihaleler ile filosunun ihtiyaçlarını karşılıyor. 

Orman yangınları filosu adına ilk girişimlerin Ocak 2022’de başladığını söylemek mümkün. 4 Ocak’ta Tarım ve Orman Bakanlığı yaptığı duyuruda; “2022 yılında orman yangınlarıyla mücadele edebilmek amacıyla; beş adet amfibik uçak, beş adet büyük tanker uçak, 10 adet küçük tanker uçak ve 55 helikopterden oluşacak hava gücü süreci Savunma Sanayii Başkanlığı tarafından başlatılmıştır.” açıklamasında bulundu.

Bu sırada geçtiğimiz yıl çok tartışılan ve THK’nın envanterinde atıl durumda bulunan 9 adet 4 CL-215 amfibik yangın söndürme uçağının 4’ü, Tarım ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı iş birliği ve Türk Havacılık ve Uzay Sanayi A.Ş destekleriyle tamir edilmiş. Söz konusu uçakların Temmuz 2022’den itibaren alanlarda konuşlanacakları düşünülüyor. 

EKAP verilerinde, 2022’de geçerli olmak üzere Orman Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen herhangi bir ihale bilgisi bulunmuyor. Savunma Sanayii Başkanlığı’nın da katılımıyla gerçekleşen ihaleler için ise SSB’nin resmi sitesinde ihale ilanları yayımlanmış, fakat ihalelerin nasıl sonuçlandığı bilgisine ulaşılamıyor.

Bununla beraber, THK Kayyum Heyeti Başkanı Abdullah Kaya’nın açıklamalarına göre, Savunma Sanayii Başkanlığı üzerinden 3 yıllık helikopter ihalesi ile 35 adet küçük, 10 adet gece görüşlü, 10 ağır olmak üzere toplam 55 helikopterlik ihale yapıldı. THK, burada 50 helikopterlik ihale kazandı. 

Yine basına yansıyan haberlere göre, OGM orman yangınlarıyla mücadele amacıyla gece görüşlü helikopter, ağır sınıf helikopter ve hafif sınıf helikopter olmak üzere üç helikopter ihalesi; küçük tanker, büyük tanker ve amfibik uçak olmak üzere üç uçak ihalesi gerçekleştirmiş.

Söz konusu envanter arasından dokuz helikopter ve bir uçak Mayıs 2022’de temin edilmiş. 1 Haziran’dan itibaren envanterde 30 helikopter ve 11 uçak olması, Temmuz’dan itibaren ise 55 helikopter ve 20 uçak sayısına ulaşılması planlanıyor.

Orman Genel Müdürü Bekir Karacabey’in açıklamalarına göre, Türkiye, 8 İHA, 55 helikopter, 20 uçak, 100 bin gönüllü ve 5 bin orman işçisiyle 2022 orman yangınları sezonuna hazırlanmış.

Marmaris yangınının büyük oranda kontrol altına alınmasının ardından yaptığı açıklamada Cumhurbaşkanı Erdoğan, süren yangınlara 15’i uçak, 46’sı helikopter olmak üzere 61 hava aracı ile müdahale edildiğini aktardı.