Kripto Paralara Karşı Tutumlar Nasıl Değişiyor?

İşlem hacmi bakımından dünyanın en büyük kripto para borsası olan Çin merkezli Binance, “2021 Global Crypto User Index” raporunda 2017’nin ikinci çeyreğinde yaklaşık 5.8 milyon kripto kullanıcısı varken, bu değerin 2020’nin üçüncü çeyreğinde 100 milyonu aştığını belirtiyor. Rapora göre kullanıcıların yarısından fazlası kripto paraları bir yatırım aracı olarak görmekle beraber, %52’si kripto borsalarında yaptıkları işlemleri “hobi” olarak değil, bir gelir kaynağı olarak görüyor. Statista’nın 2020’de yaptığı bir ankette, kripto para sahibi olduğunu belirten katılımcıların oranı Nijerya’da %32 olmuştu. Bu ankette, Türkiye %16 oranı ile dünyada 4., Avrupa’da ise 1. sırada yer aldı.

Son zamanlarda sıklıkla duyduğumuz kripto para teknolojisinin ana hatlarını basitçe özetlemek gerekirse, blockchain teknolojisine dayanan merkezi olmayan dijital para olarak özetlenebilir. Bir kripto para birimi, dijital, şifreli ve merkezi olmayan bir değişim aracıdır. ABD Doları, Euro ya da Türk lirası gibi resmi para birimlerinin aksine, bir kripto para biriminin değerini yöneten ve sürdüren merkezi bir otorite bulunmaz. Bunun yerine, bu görevler bir kripto para biriminin kullanıcıları arasında internet aracılığıyla geniş bir şekilde dağıtılır. Bitcoin, ilk olarak Satoshi Nakamoto isimli biri ve/veya bir grup tarafından "Bitcoin: Bir Eşler Arası Elektronik Nakit Sistemi" (Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System) başlıklı 2008 makalesinde ilke olarak özetlenen ilk kripto para birimiydi. Nakamoto, projeyi "güven yerine kriptografik kanıta dayalı bir elektronik ödeme sistemi" olarak tanımladı. Bu “kriptografik kanıt”, blok zinciri yani blockchain adı verilen bir program biçiminde doğrulanan ve kaydedilen işlemler biçiminde gelir. Kriptoyu normal mal ve hizmetleri satın almak için de kullanmak mümkün, ancak birçok kişi için kripto paralar öncelikli olarak yatırım aracı olarak kullanılıyor. En popüler coinlerden olan Bitcoin ve Ethereum'un yanı sıra, CoinLore'a göre dolaşımda 5.000'den fazla farklı kripto para bulunuyor.

Kripto paraları değerlendirirken iki kavrama dikkat çekmek önemli. Bunlardan bir tanesi piyasa değeri: kısaca piyasadaki kripto para miktarını (dolaşan arz) ile bu paraların fiyatlarının çarpımı olarak düşünülebilir. Örneğin Bitcoin’in piyasa değeri, Bitcoin’in o anki fiyatı ve o an piyasada bulunan Bitcoin sayısı ile çarpılarak bulunur. Bir diğer önemli kavram ise market hacmi. Bir kripto para biriminin işlem hacmi, belirli bir süre boyunca, genellikle 24 saat içinde el değiştiren coinlerin sayısıdır. Başka bir deyişle, bir kripto para biriminin 24 saatlik işlem hacmi, bir paranın bir gün boyunca ne kadar değerinin alınıp satıldığıdır.

2021 Nisan ayı itibariyle kripto paraların toplam piyasa değeri 2 trilyon doları aşmış durumda. 15 Nisan 2021 itibariyle toplam değerler şu şekilde:

Aşağıdaki tabloda kripto paraların güncel piyasa değerleri, market hacimleri, fiyatları ve arz sayıları görülebilir:

Statista tarafından 2020 yılında yapılan ve ülke başına 1.000-4.000 kişinin katıldığı bir ankete göre, katılımcılar arasından kripto para kullandığını söyleyenlerin oranları şu şekilde:

Kripto paraların piyasa değerleri ve market hacimleri gibi sayısal nitelikleri kadar, kriptoya yönelik olan tutum ve tavırlar da bu piyasayı anlamak için önem arz ediyor. En çok tercih edilen coin borsalarından Binance, “2021 Global Crypto User Index” isimli raporunda kullanıcı profillerine, tutumlarına ve kripto motivasyonlarına odaklanmış. Rapor için 178 ülke ve bölgeden 60 binin üzerinde kripto kullanıcısı ile görüşülmüş. Başlıca bulgular şu şekilde özetlenebilir:

Rapora dahil olan katılımcılardan kullanıcı profilleri gözetildiğinde ise göze çarpan bazı detaylar şu şekilde:

● Kripto kullandığını belirten katılımcıların %95’i erkek ve yaş ortalamaları 34 civarında. %47’si bir işte çalışıyor ve %41’inin lisans derecesi var.

● Kripto sahibi olma motivasyonlarında iki trend göze çarpıyor. Bunlardan biri, kriptonun arkasındaki teknolojiden ve blockchainden motive olduklarını belirtenler ve kripto ile kar yapmaktan motive olanlar. Söz konusu ilk grup, yani teknolojisine ilgi gösterdiğini belirtenlerin kriptoya güveninin diğer gruba oranla %25 daha fazla olduğu dikkat çekiyor. Bu grupta yer alanların erkek olma ihtimali de diğer gruba oranla %16 daha fazla. İkinci grup, yani kar tutkusu ile motive olduğunu belirtenler ise daha genç yaş gruplarından. Bu grupta yer alanların kadın olma ihtimali %29 daha fazlayken, bu grupta kriptoya karşı minimum güven duyduğunu söyleyenlerin sayısı da artıyor.

● Kripto kullanıcıları arasında Bitcoin hala en çok tercih edilen kripto olmaya devam ediyor. Herhangi bir kripto sahibi olduğunu söyleyenlerin %65’inin portföyünde Bitcoin bulunuyor.

● Portföyünün yarısından fazlasını Bitcoin’de tutan yatırımcılara ise “Bitcoin maximalist” ismi verilmiş. Bu grupta yer alanların doktora dercesine sahip olması diğer gruplara oranla %406 daha muhtemel ve borç alınmış sermaye ile Bitcoin almaları daha olası. Bu grup, kriptoyu ana gelir kaynakları olarak kullanmaya da daha yatkın.

● Rapora dahil edilen 20 marketten 17’sinde katılımcıların %50’sinden fazlası, kendi ülkelerindeki kurumlara güvensizlik duyduklarını belirtmiş. Türkiye’deki kripto sahiplerinin yalnızca %23’ü ülkedeki kurum ve kuruluşlara güven duyduklarını belirtmiş.

● Kurum ve kuruluşlara duyulan güvensizlik ile kripto paralara duyulan güven ise ilişkili.

Yine 2021’de yayınlanan ve kullanıcı davranışlarını dikkate alan bir diğer çalışma ise CoinGecko tarafından hazırlanan “Türkiye’de Kripto Para Farkındalığı 2021” raporu. 715 katılımcı ile gerçekleştirilen bu çalışma Türkiye’de kripto para kullanıcılarının profili, motivasyonları ve davranışlarına odaklanıyor.

Öncelikle Türkiye’deki kullanıcı profilinin dünyadakiyle paralellik gösterdiğini söylemek mümkün. Binance’in yayınladığı raporda kripto kullanıcılarının çoğunlukla erkek, üniversite mezunu ve ortalama 34 yaşında olduğu belirlenmişti. Türkiye’de de benzer bir tablo söz konusu olmuş. Çalışmaya göre Türkiye’deki kripto sahiplerinin %92’si erkek, %77’si üniversite mezunu ve %41’i 30-39 yaş aralığında.

Raporda kripto para sahiplerinin kullandığı diğer yatırım araçları ise şu şekilde sıralanıyor:

Raporda, kripto kullanıcılarının yatırım aracı olarak ağırlıklı olarak emtia ve hisse senetlerini kullanmaları, risk iştahlarının yüksek olduğu şeklinde yorumlanmış.

Çalışmaya göre katılımcıların %94’ü Bitcoin’i duymuş olduklarını belirtmekle beraber, daha çok Ethereum tutmayı tercih ediyorlar. “Hangi coinleri duydunuz?” ve “Elinizde hangi coinler bulunuyor” sorularına 683 katılımcının verdiği cevaplar oransal olarak şu şekilde:

Dünyadaki sonuçlara paralellik gösteren bir diğer nokta ise kripto para bulundurma sebepleri. Türkiye’deki kripto sahiplerinin %68’i bunu bir yatırım aracı olarak görürken, %39’u ise “geleceğin teknolojisi” olarak değerlendiriyor. Bu çıktı da Binance’in araştırmasındaki iki ana eğilim olan “kar ile motive olmak” ve “teknolojisi ile motive olmak” kategorilerine benziyor.

Katılımcıların kripto para piyasasına girişlerin %36’sı 2017-2018’de, %32’si ise 2020 yıllarında olmuş. Raporda, kripto kullanıcılarının %79’unun önümüzdeki 6 ay içinde piyasada yükseliş beklediği belirtilmiş. Bu optimist tutumun, kripto para kullanıcılarının %53’ünün 2019-2020 yıllarında piyasaya girmesine ve henüz büyük ölçüde bir piyasa çöküşü deneyimlemedikleri için olabileceği belirtilmiş.

Türkiye’deki kullanıcıların hem Türk Lirası ile kripto satın almak için hem de kripto ile kripto satın almak için en çok kullandıkları borsa Binance. İki alanda da Binance’i sırasıyla BtcTurk Pro ve Paribu takip ediyor. Bu durum, uluslararası borsaların yerel borsalardan daha popüler olduğunu gösteriyor. Rapora göre bunun bir sebebi, Binance’te bulunan işlem çiftlerinin sayıca fazlalığı olabilir. Bu duruma yukarıda bahsedilen Binance’in küresel araştırmasındaki bulgular da paralellik gösteriyor. Binance’in raporunda kullanıcıların %23’ü bir coin alırken onunla işlem yapılabilecek işlem çiftlerinin sayılarına da önem verdiklerini söylemişti.

16 Nisan 2021 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan karara göre ödemelerde kripto kullanımına 31 Nisan 2021’de yürürlüğe girmek üzere sınırlamalar getirildi. Yönetmeliğe göre kripto varlıklar ödemelerde doğrudan ve dolaylı olarak kullanılamayacak ve kripto varlıkların ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılmasına yönelik hizmet sunulamayacak.

BBC Türkçe’nin konu ile ilgili haberinde ekonomistlerin yönetmeliğe yönelik eleştirileri sıralanmış. Bloomberg HT televizyonu genel yayın yönetmeni ekonomist Gökhan Şen bu kararın ödeme fonksiyonunu tamamen ortadan kaldırdığını ve teknolojik gelişmenin önüne geçtiğini vurgularken, Ekonomist Uğur Gürses de bu tür yasakların FinTech girişimlerini yurt dışına taşınmaya teşvik edeceğine dikkat çekmiş.