Türkiye’de Kripto Para: Bilinirlik, Algı ve Motivasyon

Son yıllarda finans dünyasının en büyük gelişmesi şüphesiz popülaritesi ve kullanımı giderek artan kripto para birimleri. Kripto para birimlerini içeren genel bir kategoriyi niteleyen dijital para fikri aslında çok da yeni değil. 1980 ve 1990larda akademi ve kriptografi çevrelerinde bu konuya dair tartışmalar zaman zaman gündeme gelmişti. Hatta bazı başarısız dijital para denemeleri de oldu.  Fakat bu alandaki en devrimci adım 2008’de ilk merkeziyetsiz kripto para birimi olan Bitcoin’in kamuoyuna açıklanmasıyla atıldı. Kimliğiyle ilgili halen gizem perdesinin aralanamadığı Satoshi Nakamoto’nun yazarı olduğu makale, blokzincir teknolojisini de ortaya koyarak finans dünyasındaki yerleşik varsayımları kökünden sarstı.

Bu adımdan sadece 15 yıl sonrasında ise tartışmalar artık bu merkeziyetsiz finans sisteminin yaygınlaşmakta ne kadar başarılı olacağından çok yerleşik sistemi ne zaman ve ne ölçüde yerinden edeceğine odaklanıyor. Modern devletlerin kontrol sahasının çok dışında gelişen bu alternatif hareketin sisteme entegrasyonu için regülasyon tartışmalarının öne çıkması da bu nedenle tesadüf değil. 

Kripto para kullanımı açısından öne çıkan ülkelerin başında ise Türkiye var. Blokzincir veri analitiği firması Chainalysis’in yaptığı araştırmaya göre kripto para kaba işlem hacmi açısından Türkiye 170 milyar doları aşan hacmiyle ABD, Hindistan ve Birleşik Krallık’ın ardından dünyada 4. sırada yer alıyor. Türkiye’nin kripto paraya olan bu ilgisini son yıllarda Türk lirasının değer koruma açısından istikrarsız seyrine bağlamak mümkün. Fakat yeni teknolojileri ve uygulamaları benimseme konusunda her zaman açık olan ülkeninin genç ve dinamik nüfusunu da göz ardı etmemek gerek. Nitekim, yine Chainalysis’in kripto paraların benimsenmesiyle ilgili endekste Türkiye 12. sırada. 

Bu tür küresel düzeyde yürütülen araştırmaların kişisel anektodlarla da desteklendiğini söylemek mümkün. Özellikle 2020’den bu yana Türkiye’de yaşayan ortalama bir kişinin bir şekilde sosyalleşmeye müdahil olduğu dijital ortamlarda, hatta fiziksel ilişki yürüttüğü çevresinde kripto para birimlerinden bahsedilmiş olması çok yüksek bir olasılık. Peki Türkiye’de ortalama bir kripto kullanıcısı kim? Hangi motivasyonla kripto paralara yaklaşıyor? Hangi algılarla kripto paralara yönelik yatırım tercihlerini şekillendiriyor?  Future Bright Group’un Paribu adına yaptığı “Kri̇pto Para Bi̇li̇ni̇rli̇k ve Algı Araştırması”nın sonuçları bu sorulara dair önemli veriler sunuyor.

Araştırmanın en çarpıcı sonucu Türkiye’de bir şekilde kripto para kavramı ya da Bitcoin’i duyma oranının %99’a ulaşması. 2020’de bu oran sadece %16 seviyelerindeydi. Bu grupta biraz detay bilgilerine indiğimizde de bilinirliğin yaş grubuyla, eğitim durumu ve sosyo-ekonomik gruplarda örneklem dağılımıyla paralel gittiğini söylemek mümkün. Kısacası, kripto bilinirliği toplumun birçok kesimine yayılmış durumda. 

Konu kripto parayla işlem yapmaya gelince ise demografik özellikler belli ölçülerde farklılaşıyor. Araştırma katılımcılarının dörtte biri kripto para ile işlem yaptığını belirtmiş ki bu oranın 2020’de %0,7 seviyesinde olması bilinirliğin yanında deneyimlemenin de yüksek oranda arttığının bir göstergesi. Kripto para ile işlem yaptığını ifade eden grupta 25-44 yaş grubundakiler, lise mezunları ve C1 sosyoekonomik grubu yüksek oranda temsil ediliyor. 

Bu demografik özelliklerin örneklemdeki dağılımı dikkate alındığında da C1 sosyo-ekonomik grubu ve 25-44 yaş aralığındaki katılımcıların kripto para ile işlem yapmaya daha eğilimli olduğu çıkarımı yapılabilir. Eğitim durumu üzerinden baktığımızda ise kripto parayı duyanlar arasında %29,3 seviyesinden olan üniversite mezunları kripto parayla işlem yapanlar arasında %35 ile temsil ediliyor. Araştırmaya katılan kadınların %29’u kripto para ile işlem yaptığını ifade ederken erkeklerde ise bu oran %23. 

Kripto para ile ilişkili kavramlarla ilgili bilinirlik düzeyi ise görece düşük durumda. Kripto para birimlerinden haberdar dört katılımcıdan biri blokzincir kavramını duyarken duyanların sadece %60’ı bu kavramın kripto para birimleriyle ilgisi olduğundan haberdar. Her beş katılımcıdan ikisi kripto para cüzdanını bildiğini ifade etmiş. Katılımcıların yaklaşık beşte biri de NFT (%22), akıllı sözleşme (%19) ve Metaverse (%18) gibi kavramları biliyor. 

Kripto para ile işlem yapanların ise kavramlarla ilgili bilgi düzeyi daha yüksek. İşlem yapanların %83’ü kripto paralarda blokzincir teknolojisi kullanıldığını biliyor. İşlem yapanların yaklaşık yarısı kripto para cüzdanı kavramını bildiğini ifade ederken, dörte biri de NFT ve Metaverse kavramlarından haberdar. 

Her dört araştırma katılımcısından üçü kripto paraların kolay saklanması ve taşınmasını ve her yerden hızlı şekilde işlem yapılabilmesini en büyük avantajı olarak görüyor. Risk olarak ise kripto paraların nasıl kullanılacağının yeterince bilinmiyor olması vurgulanmış. Kripto parayı duyanlar yeterince güvenli olmadığına yönelik bir algıya sahipken kripto paralarla işlem yapanlarda bu algı daha düşük.

Kripto parayı duymuş olanların %73’ü kripto paranın kullanım amacını kısa vadeli al-sat olarak görüyor. Kripto paralarla işlem yapanlarda ise bu oran %79’a çıkıyor. Her iki grupta da katılımcıların yarısından biraz fazlası kullanım amaçları arasında uzun vadeli yatırımı da belirtmiş. Kripto para ile işlem yapanların yarısı para transferini kullanım amaçları arasında belirtirken kripto işlemi duyanların sadece %40’ı para transferini kripto paraların kullanım amacı olarak belirtmiş.

Kripto para ile işlem yapanların kripto paraya yönelmesinde birincil motivasyon yüksek getiri potansiyeli. 2022’de bu oran %86’ya kadar çıksa da 2023’te katılımcıların %52’si bu görüşte. 2023’ün öne çıkan yatırım motivasyonu ise kripto paraların gelecekte kullanımın artacağı düşüncesi. Bu görüşte olanların oranı 2022’ye göre 16 puan artışla %39 olmuş.

Araştırmaya katılan katılımcılar gayrimenkul ve altını en güvenilir yatırım araçları olarak görüyor. Yatırım yaptığını ifade eden katılımcıların ilk üç tercihi ise gayrimenkul, kripto para ve altın. Kripto para ile işlem yapanların %75’i de kripto para yatırımını güvenli buluyor. 

Bu motivasyonlarla kripto para birimleri arasından en tercih edileni ise Bitcoin. İlk kripto para birimi Bitcoin araştırma katılımcıların neredeyse tamamı tarafından biliniyor. Kripto para ile işlem yapanların %62’si de Bitcoin ile bir şekilde işlem yapmış. Bitcoin’den sonra en tanınan ve işlem yapılan kripto para birimi ise Etherium. 

Kripto parayla işlem yapmış olanlar için en tercih edilen araştırma kanalı kripto para işlem platformları. Katılımcıların %81’i kripto para ile yapılan işlemleri kolay bulduğunu ifade ederken %86’sı da işlem deneyiminden memnuniyetini dile getirmiş.  Bu memnuniyet düzeyi 2020’den bu yana da sürekli yükselişte. Kripto parayla işlem yapanların %64’ü işlem yapacağı kripto para borsasını yerli firmalardan seçtiğini ifade ederken, kripto parayı duyanların %54’ü de işlem yapacağı kripto para borsasının yerli olmasını önemsediğini dile getirmiş. 

Araştırma sonuçları arasında kripto para kullanıcılarının sektörün regülasyonuna yönelik yaklaşımlarıyla ilgili veriler de bulmak mümkün. Algıyı ölçen sorularda kripto parayla işlem yapanların % 70’inden fazlası kripto para birimlerinin avantajı olarak herhangi bir hükümet, devlet veya otoriteye bağlı olmamasını göstermişti. Dezavantajı olarak ise katılımcıların üçte biri denetim mekanizmasının olmamasını belirtmişti. Fakat işlem yapanların %60’ı sektördeki riskleri azaltmak için devlet düzenlemelerinin gerekli olduğunu düşünüyor. Kripto para platformlarının devlet tarafından denetlenmesi, teminatların sigortalanması gibi düzenlemeler ise beklentiler arasında öne çıkıyor.