Kitap ve Kütüphane İstatistikleri

Bu içerik, Doğruluk Payı gönüllü editörlerlerinden Settar Uğur Kurt ve Çağrı Öner tarafından hazırlanmıştır.

Türkiye’de Mart ayının son haftası, 1964 yılından beri “Kütüphane Haftası” olarak kutlanıyor. Bu hafta ile birlikte topluma okuma alışkanlığının ve zevkinin kazandırılması ve halk kütüphanelerinin geliştirilmesi gibi kazanımlar hedefleniyor. Kitap okumanın insani ve toplumsal gelişime katkısının vurgulandığı bu haftada Türkiye’de konuyla ilgili istatistiklerin bize ne gösterdiğini inceledik.

Öncelikle Türkiye’deki yayınevi ve kitabevi sayısına ilişkin Türkiye Yayıncılar Birliği’nin açıkladığı çeşitli istatistikler bulunuyor. Türkiye Kitap Pazarı Raporu’na göre, Türkiye’de Kitabevi sayısı yaklaşık 6.000. Aynı rapora göre yaklaşık 150 de dağıtım şirketi bulunuyor. Yıllara göre yayınevi sayısına baktığımızda da 2008 yılından 2012 yılına kadar yayınevi sayısının artış gösterdiği, 2013 yılında sayıca düştükten sonra bu tarihten sonra sabit kaldığı görülüyor.

Bir yılda kaç kitabın yayımlandığı sayısına da ISBN yani Uluslararası Standart Kitap Numarası aracılığıyla ulaşabiliyoruz. 1972 yılından beri kullanımda olan bu numaralama sistemi ile her kitaba bir ISBN numarası veriliyor. Bu sayede yıl içinde kaç farklı kitaba ISBN verildiği ve dolayısıyla kaç yeni kitabın yayımlandığı sayısına ulaşılabiliyor. Türkiye’de ISBN alan kitap sayısı aşağıdaki grafikte görülebilir. Bu sayılara göre 2009, 2012 ve 2016 yıllarında düşüş gözlemlenmiş. Bu düşüş kısmi olarak ekonomik ve siyasi gelişmelere bağlı olarak kapanan yayınevlerinin sayısının artmasıyla açıklanabilir.

ISSN (Uluslararası Standart Süreli Yayın Numarası) ise süreli yayınlar için kullanılan bir numaralandırma sistemidir. Türkiye’de ISSN sayıları da aşağıdaki grafikten görülebilir. Yeni çıkarılan süreli yayınların sayısında yaşanan azalmanın bu düşüşe sebebiyet verdiği düşülebilir.

Türkiye Yayıncılar Birliği’nin yıllara göre basılan kitap sayılarından derlediğimiz grafikte görülebildiği üzere, 2008 yılında yaklaşık 292 milyon adet olan basılan kitap sayısı 2016’da yaklaşık 667 milyon adete kadar yükselmiştir. 2017 yılında ise tekrar 626 milyona gerilemiştir.

Aşağıdaki tabloda ise yıllara göre kişi başına düşen kitap adedi gösterilmektedir. Sürekli artış gösterirken 2017 yılında düşüş göstermiştir.

Yayımlanan kitap sayısını etkileyen bir diğer faktör ise makroekonomik gelişmelere bağlı olarak artış gösteren kağıt maliyetleri. Buna ilişkin ulaşabildiğimiz resmi bir veri bulunmasa da özellikle 2017 sonrasında artış gösteren döviz kurlarının, kağıt maliyetlerini arttırdığı biliniyor.

Yayınlanan kitapları türlerine göre değerlendirdiğimizde de toptan kitap pazarı içerisinde en yüksek paya kültür alanındaki yayınlar sahip. 2017’den önce ise en yüksek paya sahip türün eğitim yayınları olduğu ve bu yayınların 2015 yılından sonra düşüş gösterdiği görülebiliyor. Türkiye’de toplam toptan pazarda en az paya sahip yayınlar “ithal” ve “akademik” yayınlara ait.

Perakende sektörünün piyasa değeri ve pazarın türlere göre dağılımında da benzer bir durum söz konusu. Payın yine en çok kültür yayınlarına ait olduğu perakende kitap pazarının toplam payı, 2016 yılından sonra düşüş eğilimi göstermiş.

Normal 0 21 false false false TR X-NONE X-NONE /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Normal Tablo"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin:0cm; mso-para-margin-bottom:.0001pt; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Arial",sans-serif; mso-ansi-language:#001F;}

Yayımlanan kitapların türleri 2013 yılı itibariyle farklı bir sınıflandırmaya tabii tutulduğu için bu yılı baz alarak, yayımlanan kitapların türlerine ilişkin yine Türkiye Yayıncılar Birliği’nin açıkladığı sayılarla şu tablo ortaya çıkıyor.

Türkiye’nin sahip olduğu “halk kütüphanesi” sayısı, 1990’lardan 2004 yılına kadar yükselmiş ve 2004 yılında 1.367 ile en yüksek sayıya ulaşmıştır. 2005 yılında ise ani bir düşüş ile 1.144’e kadar gerilemiş ve daha sonra yatay bir ivme sergilemiştir.

Normal 0 21 false false false TR X-NONE X-NONE /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Normal Tablo"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin:0cm; mso-para-margin-bottom:.0001pt; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Arial",sans-serif; mso-ansi-language:#001F;}

TÜİK’in Halk Kütüphaneleri ile ilgili açıkladığı bir diğer önemli istatistik de bu kütüphanelerdeki kullanıcı sayısı. 1995 yılında yaklaşık 33 milyon kullanıcı sayısı ile en yüksek seviyeye ulaşmılmış. 2003’te ise yaklaşık 18 milyon kişiye kadar gerilemiştir. 2017’de ise 25 milyon kişi dolaylarında seyir etmektedir.

Halk kütüphanelerinin yanı sıra Türkiye’de bir adet Milli Kütüphane de bulunmaktadır. Milli kütüphaneden yararlanan kişi sayısı 2001 ile 2004 yılları arasında artış gösterdikten sonra ani bir şekilde 2006 yılına kadar düşüş göstermiş daha sonrasında en yüksek sayıya 2010 yılında ulaşmıştır.

Kitap ve yayımcılıktan farklı olarak bir diğer incelenebilecek konu ise kitap okuma istatistikleri. Bu konu ile ilgili daha önce hazırlanan Doğruluk Payı Bülteni incelenebilir. Kitap okuma alışkanlıklarına ilişkin farklı akademik çalışmaların işaret ettiği farklı sonuçlar olsa da konuyla ilgili bu zamana kadar yapılmış en kapsamlı çalışma Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 2011 tarihli Türkiye Okuma Kültürü haritasına ait. Bu çalışmaya göre Türkiye’de kişi başına yıllık 7,2 kitap okunuyor. Günlük olarak kitap okuma aktivitesine ayrılan süre ise yaklaşık 7 dakika. Ancak bu sürenin günlük olarak yaklaşık 1 dakika olduğu yönünde bazı araştırma sonuçları da mevcut. Uluslararası Yayıncılar Birliği’nin verilerine göre, Türkiye’de kişi başına 8,4 kitap düştüğü, TÜİK’in verilerine göre ise kitap okumanın Türk insanının ihtiyaç listesinde 235. sırada yer aldığı da belirtiliyor.