Kadın Hijyen Ürünlerine Uygulanan Vergiler

Kadınların regl döneminde kullandığı temel hijyen ürünlerine ulaşamaması sorununa “regl yoksulluğu” deniyor ve Türkiye’de mülteciler, mevsimlik tarım işçileri ve kentlerdeki yoksul kesim bu sorunla karşı karşıya. Ancak konu maddi erişimin yanında, kadınların regl döneminde kullandığı hijyen ürünlerine uygulanan vergilerden dolayı cinsiyet eşitsizliği bağlamında da inceleniyor. “Tampon vergisi” kavramı, kadın hijyen ürünlerine uygulanan yüksek vergileri ifade etmek için kullanılıyor. Bu ürünler ped ve tampon gibi hijyen ürünlerini kapsıyor. Bu ürünlerin bazı ülkelerde “lüks” ürün kategorisinde olmasının karşısında, gereklilik arz etmeyen ürünlerden çok daha yüksek vergi segmentinde yer alması sebebiyle son yıllarda bu konuda itirazlar yüksek sesle dile getirildi. Çoğu ülkede ped ve tampon gibi ürünler, ülkenin en yüksek vergi segmentinden vergilendiriliyor.

Bu durum, ülkelerin gelişmişlik düzeyi fark etmeksizin dünyanın birçok yerinde de söz konusu olabiliyor. Bazı ülkeler ise menstrüel ürünlere erişimi kolaylaştırma amacıyla önemli adımlar attılar. Örneğin, Yeni Zelanda hükümeti Haziran 2020’de “kızların yeterli menstrüel hijyen ürünlerine sahip olmadığı veya bunlara erişemediği dönemdeki yoksullukla mücadele amacıyla ülke çapındaki okullarda ücretsiz hijyen ürünleri sağlayacağını” açıklamıştı. İngiltere 2021’den itibaren kadın hijyen ürünlerine uygulanan katma değer vergisini tamamen kaldırdı. İskoçya da 2020’de kadın hijyen ürünlerini bedava temin edeceğine dair bir kanun geçirerek bu alanda dünyada bir ilke imza atmıştı. Türkiye’de ise bu konu daha önce İstanbul Milletvekili Sera Kadıgil tarafından 2019 yılında dile getirilmiş ve Kadıgil TBMM’ye ped ve diğer hijyen ürünlerinin vergi oranının düşürülmesi talebi ile kanun teklifi vermişti. Konuşmasında Kadıgil, kadın hijyen ürünlerinin cinsel gücü artırmaya yönelik ilaçlardan daha yüksek katma değer vergisine tabi tutulmasındaki eşitsizliğe dikkat çekmişti. 2021 yılında ise Muş Milletvekili Gülistan Kılıç Koçyiğit, 15-49 yaş aralığında tüm kadınlara regl dönemlerinde kullandıkları ped ve tampon gibi hijyen ürünlerinin ücretsiz sağlanması için kanun teklifi vermişti. 2022 yılında bu ürünlerde yaşanan yüksek enflasyon, çeşitli dernek ve sivil toplum kuruluşları tarafından dile getirilmişti. Cumhurbaşkanı Erdoğan, 28 Mart 2022 tarihinde yaptığı konuşmada, çeşitli ürünlerde enflasyona karşı mücadele kapsamında uygulanacak KDV indirimlerinden bahsetti. KDV oranı %18'den %8'e indirilen ürünler arasında ped ve tamponlar da bulunuyor. Karar 1 Nisan'dan itibaren yürürlüğe girecek. 

Türkiye’de ürün teslimatları ve hizmetler için katma değer vergisi KDV’nin genel oranı %18 olmakla birlikte, indirimli oranlar ise %8 ya da %1 olarak uygulanıyor. Türkiye’de kadın hijyen ürünlerine uygulanan katma değer vergisi %18 oranındayken, KDV açısından en yüksek vergi segmentinde değerlendiriliyordu. 28 Mart 2022 tarihli kararda bu ürünler (II) sayılı listeye, yani %8 KDV'li ürünler listesine eklendi. Gelir İdaresi Başkanlığı’nın resmi internet sitesinde çeşitli ürün ve hizmetler için güncel KDV oranları belirtilmiş.

28 Mart 2022 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan 5359. sayılı kararda KDV indirimine konu olan ürünler sıralanıyor. Madde 9'un 38. bendinde %8 KDV dilimine dahil olacak mallar arasında  "30/12/2021 tarihli ve 5045 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı eki İstatistik Pozisyonlarına Bölünmüş Türk Gümrük Tarife Cetvelinin 9619.00 pozisyonunda yer alan mallar" belirtilmiş. "Türk Gümrük Tarife Cetvelinin 9619.00 pozisyonunda yer alan mallar" da hijyenik ped, tampon ve bebek bezleri gibi ürünler yer alıyor. 

Kadın hijyen ürünlerindeki vergi miktarının değeri tek başına bir anlam ifade etmiyor. Kadınların regl döneminde ihtiyaç duydukları temel kadın hijyen ürünlerinden alınan verginin, vergi indirimine tabi tutulan ürünler de gözetilerek incelenmesi gerekiyor. Gelir İdaresi Başkanlığı’nın açıkladığı verilere göre bazı ürünlerin KDV oranları şu şekilde:

2007'den bu yana, Avrupa Birliği ülkelere sıhhi ürünler üzerindeki satış vergilerini %5 ile %15 arasında belirlenmiş minimum bir minimum değere düşürme izni verdi. Bu, üye devletlerin standart satış vergisi oranlarından ayrılma ve mümkün olan en düşük oranı regl döneminde kullanılan hijyen ürünlerine uygulamada özgür olduğu anlamına geliyor. Bununla birlikte, bu ürünlere %0 satış vergisi oranı uygulanmasına bu çerçeve dahilinde izin verilmiyor. Birleşik Krallık ise AB’den çıktıktan sonra söz konusu vergiyi %0’a indirme özgürlüğüne sahip oldu ve bu indirim 2021’in başında uygulanmaya başlandı. Avrupa genelinde kadın hijyen ürünlerine alınan en yüksek vergilerden biri %27 ile Macaristan’a ait. 

ABD’de ise ürünler için alınan vergiler eyaletlere göre değişebiliyor. ABD merkezli “Tax Free. Period.” isimli topluluk, çeşitli eyaletlerde hangi ürünlerin vergiden muaf olduğunu belirterek, kadın hijyen ürünlerinden alınan vergilerin cinsiyet eşitsizliği açısından oynadığı rolü vurguluyor. Örneğin, Kaliforniya eyaletinde tamponlardan vergi alınırken, çikolatalar vergiden muaf tutulmuş. Benzer bir şekilde Wisconsin eyaletinde, tamponlar vergiye tabi iken, “silah kulübü üyelikleri” vergiden muaf. Oregon, New York, Connecticut gibi bazı eyaletlerde ise tamponlardan vergi alınmıyor.