Havadan Yangın Söndürme Filomuz Ne Durumda?

28 Temmuz 2021 Çarşamba günü öğle saatlerinde Antalya/Manavgat’ta dört ayrı bölgeden aynı anda gelmeye başlayan orman yangını haberleri Antalya/Akseki, Mersin, Adana ve Osmaniye’den gelen haberler ile gün ve gece boyunca devam etti. Perşembe günü; Güney ve Ege kıyılarında Kemer, Söke, Marmaris, Bodrum, Datça, Alanya, Didim, Güvercinlik, Akhisar, Urla, Kütahya, Manisa’da orman arazisi ve doğal alanlarda yangınlar olduğu duyuruldu.

Peş peşe çıkan yangınlar sebebiyle 3 Ağustos 2021 itibarıyla 9 kişi yaşamını yitirdi.

Avrupa Birliği Komisyonu tarafından her yıl hazırlanan “Orman Yangınları: Avrupa, Orta Doğu ve Kuzey Afrika” raporuna bakıldığında son üç yıldır bu bölgelerde en çok yangının Temmuz ve Ağustos aylarında yaşandığı görülüyor. En çok hektar kaybının yaşandığı aylar ise mart ve nisan ayları.

2017’ye ait yıllık rapora göre; Türkiye’nin yangın için en hassas bölgeleri Hatay’dan başlayan, Akdeniz ve Ege boyunca devam ederek İstanbul’a uzanan kıyı bölgeler. Türkiye’nin ormanlık arazilerinin %57’si yangına hassas alanlarda bulunuyor. Türkiye, benzer iklim özelliklerini paylaştığı diğer Akdeniz ülkeleri ile kıyaslandığında son 20 yıl içinde yangın sebepli ormanlık, bozkır ve tarımsal alan kaybını en az yaşayan ülke.

Avrupa Birliği Komisyonu’nun Yıllık Final Orman Yangınları Raporları ve Orman Genel Müdürlüğü Yıllık Faaliyet Raporları birlikte incelendiğinde seçilen beş ülke ve Türkiye’de yanan ormanlık alanlar bu şekilde gözlemleniyor.

Komisyon’un 2020 verileri henüz yayınlanmadı. Orman Genel Müdürlüğü’nün 2020 verilerini gösteren faaliyet raporuna göre Türkiye geçtiğimiz yıl 3.399 orman yangını yaşarken 20.971 hektar orman arazisi bu yangınlarda zarar gördü.

Son üç yıl içinde, orman yangınlarının yükselişte olduğunu görüyoruz. Özellikle 2020 yılında Türkiye, son 20 yıl içerisindeki üçüncü büyük ormanlık alan kaybını yaşamış. Orman yangınları için en tehlikeli görülen aylar içinde bulunduğumuz bugünlerde Türkiye’nin birçok bölgesinden süregelen yangın haberleri almaya devam ediyoruz. Orman yangınlarının meydana gelmesinde en büyük sebep insan faktörü olsa da bu sezon içerisinde hava sıcaklıklarının çok yüksek seyretmesi, yaşanan kuraklıklar ve rüzgarlı hava koşulları ile yangınlar hızla yayılabilmek için oldukça uygun ortamlar buluyor.

Kuraklıklar ve iklim değişikliği ile mücadele etmekteyiz. Orman alanlarının ve canlılarının korunması, bölgelerde yaşayanların can ve mal kayıplarının önüne geçilebilmesi için orman yangınları acil söndürme çalışmalarına ihtiyaç duyuyor. Hava ve karadan eşzamanlı yürütülen yangın söndürme çalışmalarında; iki gün içinde 17 ili kapsayacak şekilde yayılan orman yangınlarına nasıl müdahale edildiği ve Türkiye’nin ekipman yeterliliği kamuoyunun gündeminde.

Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli twitter üzerinden 29 Temmuz’da yaptığı açıklamada devam etmekte olan 58 orman yangınının 38’inin kontrol altına alındığını; 20 yangın için ise söndürme çalışmalarının devam ettiğini duyurdu. Paylaşımında ayrıca, Türkiye’nin havadan yürüttüğü yangın söndürme çalışmaları için 2 insansız hava aracı, 3 uçak, 1 insansız helikopter ve 38 helikopterinin bulunduğunu belirtti.

Rusya Büyükelçiliği ise yaptığı paylaşımda Antalya’da devam eden yangında üç adet Be-200 yangın söndürme uçağının söndürme çalışmalarına yardımcı olduğunu duyurdu.

30 Temmuz 2021’de Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum ve Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu yaptıkları ortak açıklamada; Türkiye’nin orman yangınları ile mücadelede 3 uçak, 9 insansız hava aracı, 1 insansız helikopter ve 38 helikoptere sahip olduğunu duyurdu.

İlerleyen saatlerde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da konu ile ilgili açıklamalarda bulundu. Türkiye’nin şu anda yangınlarla mücadele halinde bulunan 45 helikopterinin; Rusya, Ukrayna ve Azerbaycan ile yapılan görüşmeler sonucu alınan yardımlarla sayısı 6-7’yi bulacak olan amfibik uçağının bulunduğunu söyledi.

EKAP (Elektronik Kamu Alımları Platformu) üzerinden güncel olarak ulaşılabilen Orman Genel Müdürlüğü ihale verilerine dayanarak, 2021 yılında yangın söndürme amaçlı kullanılmak üzere kiralanan uçak ve helikopter kiralama ihalelerini derledik.

EKAP üzerinden güncel olarak ulaşılabilen ihale verilerine göre Nisan 2019’dan itibaren Şubat 2021’e kadar yangın söndürmek üzere kiralanan helikopter ihaleleri Bordo Mimarlık İnşaat Taahhüt Dış Ticaret Limited Şirketi, EAB Uluslararası Havacılık Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi iş ortaklığının ya da bu girişimlerden birinin kazanmasıyla sonuçlandı. Halen geçerli olan, Orman Genel Müdürlüğü’nün orman yangınlarında kullanılmak üzere kiraladığı helikopterlerin ihaleleri şöyle:

28 Aralık 2016 

“2017 (dahil) – 2021 (dahil) Yılları Arası 5 Yıl Süre ile 12 Adet Genel Maksat Helikopteri Kiralaması İşi” ihalesi 1 Mayıs 2017 – 28 Ekim 2021 tarihlerinde geçerli olmak üzere Ld88 Yapı İnşaat Anonim Şirketi, Duru Havacılık Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi, Gökten Havacılık Ticaret Limited Şirketi iş ortaklığının kazanmasıyla sonuçlandı. 4 Nisan 2017'de sonuç ilanı yayınlanan ihalenin sözleşme tarihi 3 Mart 2017. İhale 28 Aralık 2019'da 4735 Sayılı Kanun’un geçici dördüncü maddesi gereğince feshedilmiş.

28 Aralık 2016

“2017 dahil – 2023 dahil Yılları Arası İçin 12 Adet Genel Maksat Helikopteri Kiralaması İşi” ihalesi 1 Mayıs 2017 – 28 Ekim 2023 tarihlerinde geçerli olmak üzere Kaan Havacılık Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi’nin kazanmasıyla sonuçlandı. 4 Nisan 2017'de sonuç ilanı yayınlanan ihalenin sözleşme tarihi 28 Şubat 2017. İhale 6 Aralık 2019'da 4735 Sayılı Kanun’un geçici dördüncü maddesi gereğince feshedilmiş.

3 Şubat 2021

“Orman Yangınları ile Mücadele Hizmetlerinde Kullanılmak Üzere 27 Adet Genel Maksat Helikopteri Kiralanması işi” ihalesi için 1 Mayıs 2021 – 31 Ekim 2021 tarihlerinde geçerli olmak üzere 17 Mart 2021'de THK Gökçen Havacılık İktisadi İşletmesi ile 13 adet genel maksat helikopterini kapsayan bir sözleşme; 15 Mart 2021'de ise Bordo Mimarlık İnşaat Taahhüt Dış Ticaret Limited Şirketi, EAB Uluslararası Havacılık Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi iş ortaklığının 14 adet genel maksat helikopterini kapsayan bir sözleşmesi bulunuyor.

4 Mart 2021 

“Orman Yangınları ile Mücadele Hizmetlerinde Kullanılmak Üzere 6 Adet Genel Maksat Helikopteri Kiralanması işi” ihalesi 1 Mayıs 2021 – 30 Aralık 2021 tarihlerinde geçerli olmak üzere 25 Mart 2021 tarihinde yapılan sözleşme ile Kaan Havacılık Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi’nin kazanmasıyla sonuçlandı.

24 Haziran 2021 

“3 Adet Genel Maksat Helikopter Kiralanması İşi” ihalesi için 15 Temmuz 2021 – 31 Ekim 2021 tarihlerinde geçerli olmak üzere 8 Temmuz 2021'de 5000 litre ve üzeri kapasiteli bir helikopteri kapsayan bir şekilde THK Gökçen Havacılık İktisadi İşletmesi ile; 8 Temmuz 2021'de 7500 litre ve üzeri kapasiteli bir helikopteri kapsayan bir şekilde THK Gökçen Havacılık İktisadi İşletmesi, CMC Savunma Sanayi Anonim Şirketi iş ortaklığı ile ve 1 Temmuz 2021'de 10.000 litre ve üzeri kapasiteli bir helikopteri kapsayan bir şekilde EAB Uluslarası Havacılık Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi ile sözleşmeler imzalandı.

Elektronik Kamu Alımları Platformu (EKAP) verilerinden yola çıktığımızda, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın görev alanına giren orman yangınlarıyla mücadelelerde kullanılacak uçak kiralama ihalelerini 2016’ya kadar Haziran 2012 tarihli ve Bordo Mimarlık Şirketi’ne verilen bir ihale dışında Türk Hava Kurumu’nun üstlendiğini görüyoruz.

EKAP’ta güncel olarak Şubat 2016’dan itibaren Aralık 2020’de yapılan ve THK Gökçen Havacılık İktisadi İşletmesi, CMC Savunma Sanayi Anonim Şirketi iş ortaklığının kazandığı ihaleye kadar olan, orman yangınlarında kullanılmak üzere kiralanan uçaklara dair ihale verileri bulunmuyor.

2021 yılı yangınlarında kullanılmak üzere;

Ocak 2021’de gerçekleşen 2021 yılında Çıkabilecek Orman Yangınlarıyla Mücadele hizmetlerinde kullanılmak üzere 5 adet Amfibik Uçak Kiralama ihalesi iİhalede 1.kısım, 2.kısım ve 3.kısımda belirtilen uçakların yaklaşık maliyetin %12,70 oranında yüksek olması ve 4.kısım ile 5.kısımda belirtilen uçaklara teklif çıkmaması sebebiyle iptal edilmiş.

9 Mart 2021’de tekrar düzenlenen "5 Amfibik Uçak Kiralama Hizmeti" ihalesi için 29 Nisan 2021'de THK Gökçen Havacılık İktisadi İşletmesi, CMC Savunma Sanayi Anonim Şirketi iş ortaklığı ile üç adet 10.000 litre ve üzeri uçağı kapsayan bir şekilde sözleşme imzalanmış.

Geçerliliği devam eden bu ihalelere göre Türkiye’nin orman yangınlarında kullanılmak üzere 36 genel maksat helikopteri 3 amfibik uçağı bulunuyor.

Son yıllarda yaşanan orman yangınlarında, Türk Hava Kurumu ve Orman Genel Müdürlüğü arasında yangın söndürme amaçlı kulanılan uçaklar konusunda devam eden bir tartışma mevcut. Bu iddiaya göre Türk Hava Kurumu’na ait uçaklar yangın anlarında kullanılmadıkları gibi, yangın söndürmede kullanılacak uçak ihaleleri özel kuruluşlara veriliyor.

2019 yılında yaşanan Muğla ve İzmir yangınında da tartışılan konu ile ilgili Bakan Pakdemirli, kendisine yöneltilen “neden yıllardır THK’nın üstelendiği görevi özel bir şirketin helikopterleri üstleniyor?” sorusuna o yıllarda da THK’nın uçaklarının çalışmadığı gerekçesini vermiş. Orman Bakanlığı da yayınladığı basın duyurusunda THK’nın 2014’ten beri ihalelere yüksek teklif verdiğini, bu nedenle ihale şartnamesi gereğince en düşük teklifi veren firmaların ihaleleri kazandığını belirtmiş.

Türk Hava Kurumu ve Orman Genel Müdürlüğü arasında yapılan; yangın söndürme amaçlı kullanılmak üzere uçak ve helikopter kiralanması konulu ihalelere dair THK eski Merkez Denetleme Kurulu Başkanı Osman Duman’ın THK uçaklarının üç yıldır bekletildiğine yönelik iddiaları Bekir Pakdemirli, Murat Kurum ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından yalanlandı. THK ile herhangi bir sorunlarının olmadığını bildiren yetkililer bahsedilen uçakların atıl olduklarını ve bu yüzden kullanılmadıklarını, bunun yerine yeni teknolojilerin tercih edildiğini ifade etti.

Bununla beraber; Türk Hava Kurumu, resmi sitesinde paylaştığı kamuoyu mektubunda kendi envanterinde

3 adet Beriev BE-200 10.000 Litre kapasiteli amfibik yangın söndürme uçağı,

15 adet Mi-8 2.500 litre kapasiteli genel maksat helikopteri,

2 adet genel maksat yangın söndürme

CH-47 Chinook 7.500 litre kapasiteli helikopter olmak üzere mevcut orman yangınlarına müdahale eden ve kiralama yoluyla temin ettiği, operasyonları kurumları tarafından yönetilen toplam 20 hava aracı olduğunu bildirdi.

Bakan Pakdemirli, uçak yerine helikopter kullanılmasının nedenini helikopterlerin yangın sırasında yüksek manevra kabiliyetine sahip olması olarak açıkladı. Amfibik uçak ve helikopterlerin yangın sırasında verimlilikleri hakkında birçok çalışma yürütülse de Avustralya Sanayi ve Bilim Organizasyonu üyesi M. Plucinski’nin araştırmalarına göre en önemli faktör araçların tepki süresi. Erken varan bir havadan yangın söndürme aracı küçük çapta çıkmış olan bir orman yangınının büyük ölçeklere yayılmasını önleyebiliyor.

Dünya’da ve Türkiye’de yaşanan kuraklıklar ve yangınlar nedeniyle her yıl ormanlık alanlar kaybediliyor. 2019 yılında yaşanan ve çok ses getiren Muğla ve İzmir yangınları ardından, 2020 yılında Türkiye orman yangınları açısından oldukça zor bir yıl geçirdi. 28 Temmuz 2021’de, Türkiye iki gün boyunca ülke çapında gelen orman yangını haberleri ile sarsıldı. Halen, yeni yangın haberleri almaya devam ediyoruz. Orman yangınları, acil ve planlı müdahale gerektiriyor. Uçak ve helikopterler ise yangın müdahaleleri sırasında oldukça kritik roller oynuyorlar. Türkiye’de devlete bağlı birimlere ait havadan yangın söndürmede kullanılan bir araç bulunmuyor. Bu ihtiyaç ihaleler yoluyla karşılanıyor. Fakat, 30 Temmuz 2021’de yapılan açıklamalara göre, önümüzdeki süreçte Türkiye Cumhuriyeti kendi birimlerine ait havadan yangın söndürme araçlarına sahip olmak üzere çalışmalara başlamak isteğinde.