Gazetecilere Karşı Suçlarda Cezasızlıkla Mücadele Günü

Birleşmiş Milletler tarafından 2 Kasım günü, 2013’teki Genel Kurul Kararı ile Gazetecilere Karşı Suçlarda Cezasızlıkla Mücadele Uluslararası Günü (International Day to End Impunity for Crimes Against Journalists) olarak tanımlandı. 2 Kasım günü, gazetecilere ve medya çalışanlarına karşı işlenen şiddetli suçların cezasız kalmasına dikkat çekiyor. BM tarafından alınan kararda üye devletleri bağlayıcı ifadeler şu şekilde:

"Bu dönüm noktası niteliğindeki karar, gazetecilere ve medya çalışanlarına yönelik tüm saldırı ve şiddeti kınamaktadır. Ayrıca üye devletleri, gazetecilere ve medya çalışanlarına yönelik şiddeti önlemek, hesap verebilirliği sağlamak, gazeteciler ve medya çalışanlarına karşı işlenen suçların faillerini adalete teslim etmek ve mağdurların uygun hukuk yollarına erişimini sağlamak için ellerinden geleni yapmaya davet eder. Ayrıca üye devletleri, gazetecilerin işlerini bağımsız olarak ve gereksiz müdahale olmaksızın yapmaları için güvenli ve elverişli bir ortam sağlamaya davet eder."

UNESCO verilerine göre 2006-2019 seneleri arasında 1.200’e yakın gazeteci öldürüldü.  Ancak ölüme sebebiyet veren durumlarda, 10 suçludan 9’u cezasız kalıyor. 2 Kasım Gazetecilere Karşı Suçlarda Cezasızlıkla Mücadele Uluslararası Günü’nün önemine istinaden Türkiye’de ve dünya çapında; ceza alan gazetecileri, gazetecilere ve medya çalışanlarına karşı işlenen suçların ve şiddetin verilerini derledik.

Gazetecileri Koruma Komitesi (Comittee to Protect Journalists, CPJ) gazetecilere karşı işlenen suçların, kaybolan ve hapse atılan gazetecilerin verilerini derliyor. UNESCO ve CPJ gibi uluslararası kuruluşlar arasında ve ülkelerin kendi verileri arasında çeşitli farklılıklar olması mümkün. Ancak yine de verilerin karşılaştırma ve genel bir trend gözlemlemek için tutarlı olduğu görülüyor.

CPJ verilerine göre 1992-2021 seneleri arasında dünya genelinde toplam 1418 gazeteci görev başında öldü. Verilerde ölüm sebepleri olarak; cinayet, çatışma ve çapraz ateş arasında kalma ve tehlikeli görev başında olmak göz önüne alınmış. Veri tabanında yer alan bilgilere göre 29 yılda gerçekleşen 1418 gazeteci ölümünün 911’inin sebebi ise cinayet. 29 sene içinde gazetecilerin en çok öldürüldüğü yer 190 kişi ile Irak ve 139 kişi ile Suriye oldu. Türkiye’de ise bu süre zarfında toplam 25 gazeteci öldürülmüş. Türkiye, bu açıdan dünyada son iki senedir 13. sırada yer alıyor. UNESCO veritabanında yer alan verilere göre ise 1993-2021 seneleri arasında 1480 gazetecinin öldürüldüğü belirtiliyor.

1992-2021 seneleri içinde Türkiye’de görev başında öldürülen gazeteci sayısının 25 olduğunu belirtmiştik. Bu sayıya cinayet, çatışma ve çapraz ateş arasında kalma ve tehlikeli görev başında olma gibi durumların da dahil olduğunu tekrar eklemek önemli. CPJ verilerine göre Türkiye’de bu süreler içinde öldürülen 26 gazeteciden 22’sinin ölüm sebebi cinayet. Cinayete kurban giden 22 gazeteci vakasından 16’sının ise ‘’tam cezasız’’ kaldığı belirtilmiş. Cinayet vakalarından 5’i ise ‘’kısmi cezasızlık’’ ile sonuçlanmış. 29 senelik süre zarfında cinayetlerin tam cezasızlık ve kısmi cezasızlık ile sonuçlanma sayısının en yüksek olduğu ülkeler 112 vaka ile Irak ve 85 vaka ile Filipinler. Türkiye, bu sıralamada da 13. sırada yer alıyor. CPJ tarafından kısmi ve tam cezasızlık tanımlamaları ise şu şekilde:

"Kategoriler şu şekildedir: tam cezasızlık (herhangi bir mahkûmiyet verilmemiştir); kısmi adalet (sorumluların tamamı değil, bazıları hüküm giymiştir; tipik olarak, suikastçılar mahkumdur ancak operasyonların beyni değildir); ve tam adalet (hem failler hem de operasyonu planlayanlar da dahil olmak üzere sorumlu herkes mahkumdur). Şüpheli faillerin yakalama sırasında öldürüldüğü davalar kısmi cezasızlık kategorisine girmektedir.’"

Gazetecileri Koruma Komitesi (Committee to Protect Journalists, CPJ), her sene 2 Kasım’dan önce, Global Impunity Index isimli bir endeks hazırlıyor. Bu endekste hangi ülkede kaç gazetecinin cinayet sonucu öldüğü ve çözülemeyen vakalar yer alıyor. CPJ'nin Cezasızlık Endeksi faili meçhul gazeteci cinayetlerinin sayısını 1 Eylül 2011-31 Ağustos 2021 tarihleri arasında her ülkenin nüfusuna göre oranlayarak hesaplıyor. Yalnızca beş veya daha fazla faili meçhul vakası olan ülkeler dahil ediliyor ve aralarında sıralama yapılıyor .28 Ekim 2021’de yayınlanan yeni endeksteki veriler şu şekilde:

CPJ verilerine göre, 1992-2020 arasında toplam tutuklu gazeteci sayıları gözetildiğinde, Türkiye’nin Çin’in ardından ikinci sırada geldiği görülüyor.

CPJ’ye göre, 2020’de toplam 274 gazeteci ve medya çalışanı tutuklandı. 2020 senesi içinde en çok gazeteci tutuklayan ülkeler ise 47 gazeteci ile Çin ve 37 gazeteci ile Türkiye. Bunun yanı sıra; 1994-1998 yılları arasında, 2012-2013 ve 2016-2018 yılları arasında Türkiye en çok gazeteci tutuklanan ülke olmuş.

UNESCO tarafından 2020’de yayınlanan rapora göre; gazetecilere karşı işlenen suçlarda cezasızlık devam ederken, 2020'de önceki yıllarda görülen bir eğilimin devam etti ve cezasızlık oranında hafif bir düşüş yaşandı. BM üyesi devletler tarafından sağlanan bilgilere göre, dünya çapında çözülen vakaların yüzdesi 2020'de %13, 2019'da %12 ve 2018'de %11 olarak saptandı. Ancak, gazetecilere karşı işlenen suçlarda cezasızlığın halen yüksek oranlarda olduğu görülüyor.

2006-2019 yılları arasında gazeteci öldürülmelerinde vakaların yargı durumunda çözülme oranının en yüksek olduğu bölgenin Orta ve Doğu Avrupa’da olduğu görülüyor. Bu seneler içinde ise Asya ve Pasifik bölgesinde vakaların %89’u, Arap ülkelerinde ise vakaların %99’u çözülmemiş ya da halen devam ediyor. Bilgi sahibi olunmayan vaka sayısı ise ülkelerin BM’ye yargı sürecini bildirmedikleri vakaları ifade ediyor. Bu sayı da Asya ve Pasifik’te ve Arap ülkelerinde en yüksek seviyede.