1984’ten 2024’e Kürt Sorununda Çözüm Arayışları

1991 yılında yapılan seçimlere Halkın Emek Partisi (HEP) adayları Ahmet Türk, Leyla Zana, Hatip dicle, Sırrı Sakık, Mahmut Alınak, Orhan Doğan, Selim Sadak ve Sedat Yurttaş; Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) listelerinden girerek milletvekili seçildi. Dönemin Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın, Iraklı Kürt lider Celal Talabani’yle Çankaya’da görüşmesi de kamuoyunca PKK ile dolaylı yoldan ilk temas olarak değerlendirildi. Aynı sene Süleyman Demirel hükümeti tarafından Kürtçe yayın yasağını kaldırılarak önemli bir adım atıldı.

2 Şubat 1999 tarihinde, Yunan Ulusal İstihbarat Teşkilatı mensupları ile Kenya, Nairobi'de bulunan Yunan Konsolosluğu'na özel bir uçakla getirilen PKK lideri Abdullah Öcalan, 15 Şubat 1999'da, üst düzey Yunan yetkililerin baskısıyla konsolosluktan çıkarılarak Nairobi Havalimanı'na götürüldü. Havaalanına düzenlenen Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) operasyonuyla yakalanan Öcalan, Türkiye'ye getirildi. Türkiye’nin dönemin Başbakanı Bülent Ecevit’in yaptığı, “Abdullah Öcalan Türkiye’dedir” açıklamasıyla haberdar olduğu bu olayın ardından 30 bin kişinin katili olmakla suçlanan Öcalan’ın hakkında, "silahlı terör örgütü kurmak ve yönetmek" suçuyla, 765 sayılı eski Türk Ceza Kanunu'nun mülga edilmiş 125. maddesi ile idam kararı alındı. Ancak, Avrupa Birliği uyum yasaları gereğince bu infazın yerini, 5237 sayılı Yeni Türk Ceza Kanunu'ndaki "ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası" aldı. 

Öcalan’ın yakalanması süreçte oldukça büyük bir değişim yarattı. Eylül 1999'da PKK tek taraflı olarak ateşkes ilan ederek, Türkiye Cumhuriyeti topraklarından çekilerek Kandil dağlarında üsleneceklerini açıkladı. 2002 yılında ise dönemin PKK Avrupa sözcüsü Rıza Erdoğan, silahlı mücadelenin bittiğini açıkladı. PKK’nın saldırılarından kaçındığı bu dönemde Türkiye nispeten barışçıl bir dönem yaşadı. Ancak, ateşkes 2004 yılında sona erdi 1 Haziran 2004'te PKK silahlı faaliyetlerine yeniden başladı.

2013 yılında Türkiye, Kürt sorununda yeni bir sürecin içine girdi. “Çözüm süreci” olarak adlandırılan en önemli gelişmelerinden biri, devletin doğrudan Abdullah Öcalan ile görüşmelere başlamasıydı. Dönemin MİT müsteşarı Hakan Fidan’ın da bu görüşmeleri yürüten önemli isimlerden biri olduğu sonradan ortaya çıktı. Sürece dair gelişmeler ilk olarak 2012 yılının sonlarında kamuoyuna yansıdı. 2012 yılının Aralık ayında dönemin Başkabakanı Recep Tayyip Erdoğan, “İmralı’yla görüşüyoruz ve görüşmeye devam edeceğiz” açıklamasında bulundu. 2013 Nevruz’unda Diyarbakır’da Abdullah Öcalan’ın mektubu okundu. Öcalan mektubunda, silahların susturma çağrısı yaptı. Bu olay, PKK’nın Türkiye sınırlarından çekilmeye başlamasını teşvik eden en kritik adımlardan biriydi. Bu gelişme, barış umutlarını artırdı ve süreç toplumsal düzeyde geniş destek buldu.

Süreçte  Türkiye genelinde barışa dair farkındalık oluşturmak için Akil İnsanlar Heyeti oluşturuldu. Farklı görüşlerden oluşan bu heyet, hem bölgedeki hem de Türkiye’nin batısındaki vatandaşlarla bir araya gelerek, sürecin önemini anlatmaya çalıştı. Aynı dönemde, Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) milletvekilleri de İmralı Adası’na giderek Öcalan’la birçok görüşme yaptı ve bu görüşmeleri kamuoyuyla paylaştı. PKK'nın silahlı güçlerini sınır dışına çekme kararı da bu dönemde açıklandı. Ancak bu çekilmenin tam olarak uygulanmamasıyla taraflar arasında karşılıklı güven sorunu ortaya çıkmaya başladı.

2013-2014 yılları arasında sürecin ilerleyişi zaman zaman sekteye uğradı. PKK’nın sınır dışına çekilme sürecinin beklenenden yavaş ilerlemesi, hükümet tarafından eleştirilirken, KCK ise hükümetin yasal ve anayasal reformları gerçekleştirmekte yavaş kaldığını savundu. Kalekol inşaatları ve askeri operasyonların sürmesi, Kürt siyasi hareketi içinde rahatsızlık yarattı. Buna ek olarak, Suriye’deki iç savaş ve Kobani’deki gelişmeler de sürecin kırılganlığını artırdı. Özellikle 2014 yılının sonlarına doğru, IŞİD’in Kobani’ye saldırması ve Türkiye'nin PYD’ye yönelik tavrı, çözüm sürecine olan güveni sarsmaya başladı.

2014’te Kobani olayları patlak verdiğinde süreç önemli bir dönemece girdi. Türkiye’nin Kobani’ye yardım konusundaki tutumu eleştirilirken, PKK ve hükümet arasında gerilim yeniden yükseldi. Kobani’de yaşanan olaylar, HDP’nin sokak çağrıları ve ardından çıkan şiddet olaylarıyla süreç büyük ölçüde zedelenmesine rağmen 2015 yılına kadar devavm etti. Şubat 2015’te Dolmabahçe Mutabakatı adı verilen anlaşmayla AK Parti hükümeti yetkilileri ve HDP heyeti masaya oturdu. Bu mutabakat, Öcalan’ın silah bırakma çağrısı yapacağı beklentisini güçlendirdi. Ancak kısa süre sonra Mart 2015’te Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Dolmabahçe Mutabakatı'nı “Açıklanan 10 maddelik metinde bir demokrasi çağrısı yok. Bu metnin demokrasi adına neresini kabul edeceğim?” sözleriyle reddetti ve süreçte önemli bir kırılma yaşandı.

Sürecin sona ermesine neden olan en kritik gelişmeler 2015 yazında yaşandı. 7 Haziran seçimlerinde AK Parti’nin mecliste çoğunluğu kaybederken, HDP’nin yüzde 13’le barajı aştı. Suruç’ta yaşanan IŞİD saldırısı, süreci büyük ölçüde çıkmaza soktu. Suruç saldırısının hemen ardından Ceylanpınar’da iki polisin evlerinde öldürülmesiyle, PKK’yla güvenlik güçleri arasındaki çatışmalar hız kazandı. Temmuz 2015’te yaşanan bu olayların ardından, Cumhurbaşkanı Erdoğan sürecin "buzdolabına kaldırıldığını" ilan etti. 8 Ağustos 2015’te ise Mart 2016’ya kadar sürecek Hendek Olayları başladı. PKK'nın şehir yapılanmaları, bazı il ve ilçelerde hendekler kazarak ve barikatlar kurarak kontrol sağlamaya çalıştı. Devlet ise bu duruma karşı operasyonlar başlattı. Şehir merkezlerinde çatışmalar yoğunlaştı, birçok sivil hayatını kaybetti ve yerleşim yerleri tahrip oldu. Erdoğan, 20 Ocak 2016’da yaptığı açıklamada, çözüm sürecinin bittiğini açıkladı.