Kısa Vadeli Dış Borç Stoku Eylülde %15 Arttı

Hazine ve Maliye Bakanlığı resmî web sitesinde 1989 yılından bu yana 3 aylık dönemler halinde Türkiye Dış Borç İstatistikleri’ni paylaşıyor. Türkiye’nin brüt ve net dış borçlarının yayınlandığı verilerde, Türkiye’deki kamu sektörünün, merkez bankasının ve özel sektörün kısa ve uzun vadeli borçları da yayınlanıyor. Bunun yanında brüt ve net borç stoklarının yıllara göre GSYH içindeki paylarını da bakanlığın paylaştığı istatistiklerde görmek mümkün.

Brüt dış borç stoku; “yurtiçinde yerleşik olan kişi ya da kurumların yurtdışında yerleşik olan kişi ya da kurumlara olan borçlarıdır. Bu borcun hangi para biriminden olduğu değil alacaklının yurt dışında yerleşik kişi veya kurumlar olması önemlidir.” olarak tanımlanıyor. Türkiye’deki kişi ya da kurumların yurtdışındaki kişi ya da kurumlara olan borçlarını yıllar içerisinde incelediğimizde borç stokunun son yıllarda oldukça yükselişte olduğu görülüyor.

Türkiye’nin brüt dış borcunu Dünya Bankası’nın verileriyle 1970 yılından 1989 yılına kadar, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın istatistikleriyle ise 1989 yılından 2022 yılının ilk çeyreğine kadar görmek mümkün. Buna göre 1970 yılında Türkiye’nin brüt dış borcu 2,7 milyar $’dı ve bu da o yılki GSYH’nin %15,8’ine tekabül ediyordu. 1970 ila 1980 yılları arasında Türkiye’nin brüt dış borcu her yıl artarak devam etse de GSYH içindeki payı 1976 yılına kadar azalış gösterdi. 1980 yılına gelindiğinde ise Türkiye’nin brüt dış borcu 19,1 milyar $, borcun GSYH içindeki payı ise %27,8 civarındaydı.

1980 ila 1990 yılları arasında özel sektörün, kamu sektörünün ve TCMB’nin brüt dış borçlarının toplamını incelediğimizde, yine 70 ila 80 yılları arasındaki gibi brüt dış borcun her yıl arttığı gözlemleniyor. 1980 yılında 19,1 milyar $’lık dış borcun 1990’a gelindiğinde 52,4 milyar $’a çıktığı, %27,8 olan GSYH’ye oranının ise %26,1’e düştüğü görülüyor. Fakat konuyla ilgili göz ardı edilemeyecek bir veri de brüt dış borcun GSYH’ye oranının 1987 yılında %47’lere kadar yükselmiş olması.

Türkiye’nin brüt dış borcuna 1990 ile 2000 yıllarında baktığımızda bu 10 yıl içerisinde brüt dış borç stokunun oldukça arttığını söyleyebiliriz. 1990 senesinde 52,4 milyar $ olduğu belirtilen brüt dış borç 2000 yılında 118,6 milyar $ olarak açıklandı. GSYH içindeki payı ise 2000 yılında %43,4’e kadar yükseldi.

2001 yılında o dönem yaşanan hem küresel ölçekteki hem de ekonomik krizin, hatta yaşanan resesyonun neticesinde dış borç 113,6 milyar $’a düşmüş gözükse de borcun GSYH’ye oranı o döneme kadarki en yüksek seviyeye, %56,1’e çıkmıştı. Bunun yanı sıra 2010 yılına kadar brüt dış borç stoku neredeyse her yıl artarak devam etmiş ve 2010 yılında 308,2 milyar $ olarak açıklanmıştı.

2010 yılından günümüze Türkiye’nin brüt dış borcunu incelendiğinde ise son 10 yılın özellikle 2. yarısında oldukça negatif veriler ile karşı karşılaşılıyor. 2014 yılına kadar her yıl artış gösteren dış borç, 2015 yılının son çeyreğinde 402,8 milyar $’a gerilemişti. 2018 yılının ilk çeyreğinde ise brüt dış borç 457,3 milyar $’a kadar yükselmişti. 2018 yılının 2. yarısında Türkiye’de yaşanan döviz kriziyle beraber yükselen dolar kuru neticesinde brüt dış borç stoku da dolar bazında azalışa geçti fakat 2019 yılının 2. çeyreğinde dış borcun GSYH’ye oranı %58,4’e çıktı. 2019 yılı sonunda da 415,9 milyar $ olan dış borç stokunun GSYH’ye oranı ise %54,7 idi.

2021 yılının son çeyreğindeki verilere göre de brüt dış borç stoku yaklaşık 442,5 milyar $, GSYH'ye oranı ise %55,1 olarak açıklanmıştı. 2020 yılında brüt dış borç stoğunun GSYH'ye oranı ise %60,4 olarak açıklanmıştı. Bu Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın 1989'dan bu yana açıkladığı borcun milli gelir içindeki payını gösteren en yüksek orandı.

2022'in son çeyreğine dair açıklanan en güncel verilere göre Türkiye'nin brüt dış borç stoku yaklaşık 441,4 milyar $ olurken GSYH'ye oranı ise %53,7 oldu. 

Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın 1989 yılından bu yana 3 aylık dönemler eşliğinde açıkladığı dış borç stokunun kalemleri; kamu sektörü, özel sektör ve TCMB. Uzun ve kısa vadeli borçlarının da ayrı ayrı paylaşıldığı bu kalemlere yıllar içerisinde baktığımızda, 1989 yılından 2005 yılına kadar brüt dış borç içinde en büyük paya sahip olan kamu sektörü, 2005 yılından bu yana yerini özel sektöre bıraktı.

1989 yılının son çeyreğinde kamu sektörünün toplam dış borcu 29,4 milyar $, özel sektörün dış borcu 7,8 milyar $, TCMB’nin ise 6,6 milyar $’dı. Toplam brüt dış borç içindeki payları kamu sektörünün %67, özel sektörün %18, TCMB’nin ki de %15 seviyesindeydi. 2002 yılına gelindiğinde de kamu sektörünün borcu 64,5 milyar $, TCMB’nin dış borcu ise 43,1 milyar $’dı.

2002’de dış borcun %50,si kamu sektörüne aitken 2020’de bu oran %41’e düştü. Bununla birlikte 2002’de brüt dış borç içinde %17’lik bir pay sahibi olan özel sektörün borcu ise 2020’de %54,3’e yükseldi. 

2022'nin ikinci çeyreği için açıklanan en güncel verilere göre de özel sektörün borcu 235,8 milyar $, TCMB'nin dış borcu 29,4 milyar $, kamu sektörünün borcu ise yaklaşık 179,2 milyar $.

Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın raporlarında da belirttiği net dış borç stoku, brüt dış borçtan bazı varlık ve alacaklar düşüldüğünde hesaplanıyor. Bu hesaplama; toplam brüt dış borçtan TCMB dış borç stoku ile bankacılık kesimi dış borç stokunun çıkarılması ve çıkan sonuçla da katılım ve yatırım bankaları net varlıkları ile parasal sektör net dış varlıklarının toplanmasıyla yapılıyor.

Türkiye’nin yıllar içerisindeki net dış borcu ve ülke ekonomik büyüklüğü içindeki payı incelendiğinde, 1989 yılında 30,4 milyar $ olan net dış borç stokunun GSYH’ye oranı %21,3 seviyesindeydi. Aynı verilere bir de 2002 yılında bakıldığında ise bu sefer net dış borç 89,7 milyar $ ve GSYH içindeki payının da %37,7 olduğu görülüyor.

2020 yılının 4. çeyreğinde ise Türkiye’nin net dış borcu stoğu 244,1 milyar $ iken bu sayı 2020 yılı GSYH’sinin %34'üne eş değerdi.

Ayrıca son 32 yılda net dış borcun ülke ekonomik büyüklüğüne oranının en yüksek olduğu dönem %42,5 ile 2002 yılının 2. çeyreği, en yüksek olduğu ikinci dönem ise %34 ile 2020'nin dördüncü çeyreği idi.

Bunların yanında 2021'in ilk çeyreğinde Türkiye'nin net dış borcu 236,3 milyar $ iken GSYH'ye oranı da %32,4 olmuştu. En güncel verilerle 2022 yılının ikinci çeyreğinde Türkiye'nin net dış borcu yaklaşık 232,453 milyar $ olurken GSYH'ye oranı da %28,1 oldu.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından Eylül 2022 dönemine ilişkin kısa vadeli dış borç istatistikleri de açıklandı. Buna göre Eylül sonu itibarıyla, kısa vadeli dış borç stoku, 2021 yıl sonuna göre %14,7 oranında artışla 139,5 milyar dolar oldu.

Bu dönemde, bankalar kaynaklı kısa vadeli dış borç stoku %9,6 yükselişle 56,3 milyar dolar, diğer sektörlerin kısa vadeli dış borç stoku %16,1 artarak 51,2 milyar dolar oldu.

Bankaların yurt dışından kullandıkları kısa vadeli krediler, eylülde 2021 sonuna göre %10,1 azalışla 9,9 milyar dolara indi. Bu dönemde, banka hariç yurt dışı yerleşiklerin döviz tevdiat hesabı %14,8 artışla 17,6 milyar dolar, yurt dışı yerleşik bankaların mevduatı %14 yükselişle 17,8 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti. Yurt dışı yerleşiklerin TL cinsinden mevduatları %16,7 artarak 11 milyar dolar oldu.

Ayrıca, Eylül sonu itibarıyla orijinal vadesine bakılmaksızın vadesine 1 yıl veya daha az kalmış dış borç verisi kullanılarak hesaplanan kalan vadeye göre kısa vadeli dış borç stoku 2022'nin zirve seviyelerine yaklaşarak 185,3 milyar dolar olarak kaydedildi. Bu dış borç stokunun %46,7'si dolar, %25,2s’i euro, %8,8’i TL ve %19,3’ü diğer döviz cinslerinden oluştu.

Söz konusu stokun 15,5 milyar dolarlık kısmı Türkiye'de yerleşik bankaların ve özel sektörün yurt dışı şubeleri ile iştiraklere olan borçlarından oluştu. Borçlu bazında değerlendirildiğinde, toplam stok içinde kamu sektörünün  %20,1, Merkez Bankası'nın %17,3 ve özel sektörün %62,6 paya sahip olduğu görüldü.

Türkiye’nin brüt ve net dış borçları ve göstergelerin GSYH’ya oranı gibi önemli bir konu da dış borç projeksiyonu yani dış borç ödemeleri. Bazı kaynaklarda dış borç servisi olarak da açıklanan ödemeler, kamu ve özel sektör tarafından alınmış borçların uzun ya da kısa vadede anapara ve faiziyle birlikte ödeme işlemidir. Buna göre Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı güncel verilere göre Türkiye’nin 2022 Mayıs-Aralık ayları arasında uzun vadede yapması gereken ödeme toplam 49,5 milyar $.

Türkiye'nin uzun vadeli dış borçlarını ödeme projeksiyonlarını yıllara göre detaylı incelediğinde ise toplam borçların yaklaşık %60'ının 2025 yılı ve sonrasında ödeneceği planlanmış.