Rahim Ağzı Kanseri ile Mücadelenin Yolu: HPV Aşısı

Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, 2020 yılında 604 bin kadın rahim ağzı kanseri teşhisi aldı ve 342 bin kadın hayatını kaybetti. İnsan Papilloma Virüsü (HPV), virüsünün 200’den fazla tipinin olduğu biliniyor. HPV’nin herhangi bir tipi rahim ağzı kanserlerinin %95’ten fazlasına sebep oluyor. Dünya çapında kadınlar arasında en çok görülen rahim ağzı kanserlerinin %50’si ise HPV’nin 16 ve 18 tipine bağlı olarak meydana geliyor.

HPV aşısı dünyada birçok gelişmiş ülkede ulusal aşı programına dahil edildi ve ücretsiz olarak uygulanıyor. ABD, İngiltere, Almanya, Avustralya, Kanada, Belçika, Norveç, Finlandiya ve Portekiz gibi ülkelerde okulda yapılan aşılamaları kaçırmaları halinde bile kız çocukları 25 erkek çocukları ise 21 yaşına kadar telafi aşılaması yaptırabiliyor. 

Dünya Sağlık Örgütü ve UNICEF Bağışıklama Ortak Raporu Formu (JRF), idari ve resmi HPV aşılama oranlarını paylaşıyor. Avrupa bölgesi ve Amerika bölgesindeki HPV aşılama oranları dikkat çekiyor. Gelişmiş ülkelerde HPV aşılama oranları gelişmekte olan ülkelere kıyasla çok fazla. Rahim ağzı kanserinin önlenmesi için klinik çalışmalarla kanıtlanmış bir aşının dünyanın her yerine ulaşmaması adaletsizliği net bir şekilde gözler önüne seriyor.

Türkiye’de HPV aşısı ulusal aşı takviminde ve Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ödeme listesinde yer almıyor. Türkiye’de uygulanan “Gardasil ” isimli aşının bir kutu fiyatı 1215 Türk lirası. Rahim ağzı kanseri aşısı olmanın maliyeti 3 ila 4 bin tl bandında yer alıyor. HPV Aşısının SGK tarafından karşılanmasına ilişkin bugüne kadar 30’dan fazla dava sivil toplum kuruluşları, avukatlar ve bireyler tarafından açıldı. Avukat Hakları Grubu (AHG) İzmir, 2021 yılında Sağlık Bakanlığı’na HPV aşısının ücretsiz olması için ulusal aşılama programına alınması talebinde bulunmuştu. Sağlık Bakanlığı ise AHG’nin bu teklifini reddetmişti. Sağlık Bakanlığı’nın kararına istinaden açılan iptal davası Ankara 16. İdare mahkemesinde görüldü. Mahkeme dava konusu işlemin iptaline karar verdi. Bir başka davada ise emsal karar çıktı. 11 Mart 2022 tarihinde Ankara 62. İş Mahkemesi’nde görülen davada üç doz aşı bedelinin faiziyle geri ödenmesi hükmedildi. HPV aşısının ulusal aşı takvimine alınması davası ise Danıştay 10. dairede beklemede. Bilirkişi raporunda, “HPV aşısının ulusal aşı takviminde olmaması sebebi ile ödemesinin SGK tarafından reddedilmesi Anayasa’nın 17,56 ve 60. maddeleri ile bireylere sağlanan yaşam hakkı, beden-ruh sağlığını koruma ve bu konuda tedbir alınmasını isteme hakkı ile sosyal devlet ilkesinin ihlalidir.” ifadeleri kullanıldı. 

Sağlık Bakanı Fahrettin Koca 24 Kasım 2022 tarihinde TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu görüşmelerinde, kadınlar ve kız çocuklarına HPV aşısı yapmak için çalışma başlattıklarını duyurdu. Koca, “Rahim ağzı kanserine sebep olan HPV’nin tespiti ve bulaşmanın engellenmesi amaçlı aşıyla ilgili yol haritamız hazır. HPV taramalarında yerli test kiti uygulamasına önümüzdeki günlerde geçiyoruz. HPV aşısı içinse yaş gruplarını dikkate alan bir plan hazırlığındayız. HPV aşısının uygulanması konusunda da bir çekincemiz asla yok ancak ülkemizin sosyal gerçekliklerinden kopuk kararlar alınmasının kimseye de bir faydası yok. Bu açıdan, yaptığımız planlamaya göre, yaş gruplarını ve medeni hâl durumlarını dikkate alan bir plan hazırlığındayız; belirlenen bir grupla aşılamaya başlayacağımızı ve kapsamını kademe kademe genişleteceğimizi ifade etmek isterim.” açıklamasında bulundu. 

Türkiye Aile Sağlığı ve Planlama Vakfı (TAPV) Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Eğitmeni Nurşen Kanbur, uzun yıllardır HPV aşısının programa alınması için verilen mücadelenin olumlu sonuçlandığını ancak belirsizliklerin olması sebebiyle mücadelenin devam edeceğini vurguladı. Ayrıca Kanbur, aşılamanın medeni durum ile herhangi bir ilişkisinin olmadığını ve herkesin evlilikte cinsel ilişki yaşayacak diye bir kural olmadığının altını çiziyor. 

Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Kasım 2022'de yaptığı açıklamada kadınlara yönelik HPV aşılamasına belli bir grupla başlayacaklarını ve kademe kademe genişleteceklerini belirtmişti. O tarihten bu yana yapılan fiyat artışlarıyla dört farklı virüs tipine karşı etkili olan Gardasil aşısı Ocak 2023'te 1.215 TL’ye Temmuz 2023'te ise 1.858 TL’ye yükseldi. 9 farklı virüs tipine etkili olabilen Gardasil-9 aşısı ise Ocak 2023'te 1.993 TL ile piyasaya çıktı, Temmuz 2023'te ise fiyatı 2.575 TL’ye yükseldi. Böylece, üç doz uygulanması gereken “Gardasil-9” HPV aşısının maliyeti 7.725 TL’ye yükselmiş oldu.

Human Papillomavirus olarak bilinen HPV, rahim ağzı kanserine ve genital bölgede siğillere sebep olabilen bir virüs. Dünya genelinde cinsel yolla bulaşan en yaygın hastalık olarak biliniyor. HPV virüsünün 200’den fazla tipi vardır. Bu tipler, insanlarda kansere sebep olma potansiyellerine göre yüksek riskli ve düşük riskli HPV tipleri olarak ikiye ayrılır.

HPV enfeksiyonunun en sık bulaşma yolu, virüsü taşıyan biriyle vajinal, anal veya oral yolla yapılan cinsel ilişkidir. Nadiren de olsa, hamam, sauna, umumi tuvaletler gibi ortak alan kullanımlarından da bulaşma olabilir. HPV, enfekte bir kişinin hiçbir belirtisi veya semptomu olmadığında da bulaşabilir. 

HPV testi ile kesin tanı konulur. Bu test, rahim ağzı kanseri tarama testinin bir parçası olarak uygulanır. Bu tarama HPV-Pap Smear Testi olarak bilinir. Tarama sırasında rahim ağzından küçük bir hücre örneği alınır ve HPV açısından test edilir. Tarama, 35 ila 65 yaş arasındaki kadınlarda beş yılda bir yapılır. Taramanın amacı hastalığın erken evrede tanı almasını sağlamaktadır. Erkeklerde de anal kanser gelişme riski yüksek olduğu için risk grubundaki kişilere de HPV testi öneriliyor. 

Türkiye’de rahim ağzı kanseri taramaları ücretsiz olarak Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezlerinde (KETEM), Aile Sağlığı Merkezlerinde (ASM), Toplum Sağlığı Merkezlerinde (TSM) ve Sağlıklı Hayat Merkezlerinde (SHM) yapılmaktadır. 

HPV’den tamamen korunmak mümkün olmasa da, cinsel ilişki sırasında kondom kullanmak, HPV riskini azaltabilir. Ancak kondomlar genital bölgenin tamamını kapsamadığı için kesin bir koruma sağlamaz. HPV aşıları, genital siğil ve rahim ağzı kanserine en sık yol açan HPV tiplerine karşı koruma sağlar ancak tüm HPV tiplerine karşı koruma sağlamaz. 

Halk arasında rahim ağzı kanseri aşısı olarak bilinen bu aşı, bireyleri virüsün sebep olduğu belirtiler olan lezyon ve enfeksiyonlardan korur. Virüs nedeniyle gelişen lezyonlar, ilerleyen dönemlerde ciddi risk taşıyan kanserlere dönüşebilir. Bu nedenle HPV aşısı yaptırmak çok önemli. HPV aşısı, FDA’dan (ABD Gıda ve İlaç Dairesi) onay almıştır. Klinik araştırmalara göre, aşıya ait ciddi bir yan etki yoktur. CDC ve FDA tarafından aşının güvenirliliği ile ilgili çalışmalar devam etmektedir.

HPV aşılarının 9-14 yaş grubundaki çocuklara yapılması öneriliyor. Aşının, HPV’ye maruz kalmadan önce yani cinsel olarak aktif olmadan önce yapılması koruyuculuk oranını artırıyor. HPV aşısının bir yaş sınırı bulunmuyor ancak 40’lı yaşlara kadar aşının uygulanması bireylerin sağlığı için önemli. HPV aşısının kız çocuklar kadar erkek çocuklara da uygulanmasını istenmesinin sebeplerinden biri olarak erkekleri aşılamanın erkeklerden kadınlara HPV bulaşma riskini de azaltacağını öngörülmesi olarak gösteriliyor. 

CDC’nin (Hastalık Kontrol ve Koruma Merkezleri) önerilerine göre, 11-12 yaş grubundaki kız ve erkek çocuklar ilk doz HPV aşısı ile aşılanmalı. Ancak aşılama en erken 9 yaşından sonra olmalı. İlk doz ile ikinci doz arasında en az 6 ay bulunmalıdır. 15 yaşına kadar iki doz aşı HPV’ye karşı koruyuculuk sağlarken 15-26 yaş aralığında aşının koruyuculuk sağlayabilmesi için üç doz aşı uygulanmalıdır. FDA, aşının 9-45 yaş aralığında uygulanabileceğini fakat 27-45 yaş aralığındaki kişilerin aşı olmadan önce doktor tavsiyesi almalarının daha uygun olacağını belirtiyor. 

En az 5 yıl koruyuculuğu olan HPV aşısı, 4 tip HPV virüsüne karşı %100 koruma sağlamaktadır. Bu 4 tip virüsün oluşturabileceği serviks, vulva ,vagina prekanseröz oluşumlarını ve genital siğillerini engellemektedir. Yüksek koruma 9-26 yaş grubundaki daha önce hiç karşılaşmadığı 4 tip virüs için geçerlidir.Bireyler HPV’nin bir tipi ile enfekte olsalar bile diğer HPV tiplerine karşı aşı olarak korunabilirler. Ancak hiçbir aşı, önceden var olan HPV enfeksiyonuna karşı fayda sağlamaz. HPV aşısı olan kadınlar Pap Smear Testi yaptırmaya mutlaka devam etmeli çünkü HPV aşısı tüm HPV tiplerine karşı koruma sağlamadığı bilinmektedir.