Milletvekili Dokunulmazlığı Nasıl Kaldırılır?

Türkiye’nin son yıllarda gündeminden düşmeyen konularından biri de Meclis’e gelen dokunulmazlık dosyaları. Anayasa ve Adalet Komisyonu Üyelerinden Kurulu Karma Komisyon’da şu anda 800’e yakın fezleke bekliyor. Bu fezlekeler arasında CHP Genel Başkanı Özgür Özel, DEM Parti Eş Genel Başkanı Tülay Hatimoğulları Oruç ve İYİ Parti Genel Başkanı Müsavat Dervişoğlu gibi isimlere ait dosyalar da yer alıyor. TBMM’de en son Mart 2022’de genel kurulda yapılan oylama sonucu HDP Diyarbakır Milletvekili Semra Güzel’in dokunulmazlığı kaldırılmıştı. 

Kamuoyundaki tartışmalarda milletvekilli dokunulmazlığı çoğu zaman yargılanmaktan tamamen muaf olmak gibi algılanıyor. Dokunulmazlık dosyalarının yıllarca Meclis’te bekletilmesi de sürecin oldukça siyasileştiğinin bir göstergesi. 

Milletvekili dokunulmazlığı, TBMM üyelerinin görev yaptıkları yasama dönemi boyunca cezai veya bazı hukuki soruşturmalardan muaf tutulmalarını sağlayan bir mekanizma. Amaç, milletvekillerinin özgürce ve baskıdan uzak şekilde görev yapabilmesini sağlamaktır​. Bunun yanında dokunulmazlık yalnızca milletvekili ve bakanlar için geçerlidir. 

Dokunulmazlık kavramı iki boyutludur:

Fezleke en basit tanımıyla, herhangi bir konudaki kararın veya olayın kısa bir özet halinde sunulması anlamına gelir. Bir soruşturma veya davanın ana hatlarını ve eldeki delilleri özetleyen resmi bir belge niteliğindeki fezleke kavramı, özellikle siyaseti ilgilendiren soruşturmalarda kullanılır.

Fezleke, yalnızca yetkili makamlar (genellikle savcılıklar ve disiplin kurulları) tarafından düzenlenebilir ve içeriği somut, belgeye dayalı bilgilerle desteklenmelidir; suçun yeri, zamanı, delilleri ve ilgili kanun maddeleri açıkça belirtilmelidir. Hukuken bir suç isnadı içerse de fezleke bir mahkeme kararı değil, yargı sürecinin başlatılması için gerekli özet belgedir. Dolayısıyla hakkında fezleke düzenlenen kişi henüz suçlu sayılmaz. 

Bir milletvekili hakkında savcılık tarafından yürütülen soruşturma kapsamında, milletvekili sıfatı nedeniyle işlem yapılamadığında, Adalet Bakanlığı aracılığıyla TBMM’ye bir “yasama dokunulmazlığının kaldırılması” talebi (fezleke) gönderilir. Fezleke, TBMM Başkanlığı’na gelir. Başkanlık, fezlekeyi milletvekillerine duyurur ve ardından Anayasa ve Adalet Komisyonu Üyelerinden Kurulu Karma Komisyon’a havale eder.

Fezleke TBMM Başkanlığı tarafından Anayasa ve Adalet Komisyonu Üyelerinden Kurulu Karma Komisyon’a havale edildikten sonra süreç burada devam eder. Komisyon, ilgili milletvekilini sözlü veya yazılı savunma yapması için davet eder. Savunmanın ardından fezleke üzerinde değerlendirme yapılır ve dokunulmazlığın kaldırılması yönünde kabul ya da ret kararı içeren bir rapor hazırlanır. Bu rapor, görüşülmek üzere TBMM Genel Kurulu’na sunulur.

Karma Komisyon’un hazırladığı rapor TBMM Genel Kurulu’na sunulduktan sonra görüşmeler başlar. Görüşmeler sırasında ilgili milletvekili isterse söz alarak kendisini savunabilir. Ardından dokunulmazlığın kaldırılıp kaldırılmayacağı gizli oylama ile karara bağlanır. Oylamada basit çoğunluk yeterlidir; yani oylamaya katılan milletvekillerinin yarısından bir fazlasının kabul oyu vermesiyle dokunulmazlık kaldırılır.

Dokunulmazlığın kaldırılması, ilgili milletvekilinin yalnızca yargılanmasının önünü açar; bu kişi milletvekilliği sıfatını korumaya devam eder. Yani hakkında dava açılabilir, ifade vermesi veya tutuklanması mümkün hale gelir, ancak mahkûmiyet kararı kesinleşmedikçe milletvekilliği sona ermez. Dokunulmazlık yalnızca fezlekede belirtilen suçla sınırlı olarak da kaldırılabilir; diğer suçlar bakımından koruma devam eder. Milletvekilliğinin düşmesi ancak kesinleşmiş bir mahkûmiyet kararının Genel Kurul’da okunmasıyla mümkündür. 

Milletvekili dokunulmazlığı, yasama organının bağımsızlığını ve temsilcilerin özgürce görev yapabilmesini sağlamak amacıyla tanımlanmış anayasal bir güvencedir. Ancak bu mekanizma, siyasi saiklerle kötüye kullanıldığında hem adalet duygusunu hem de Meclis’in itibarını zedeleyebilir. Fezlekelerin uzun süre işleme alınmaması ya da seçici biçimde gündeme getirilmesi, kamuoyunda dokunulmazlığın bir ayrıcalık aracı olarak algılanmasına neden oluyor. Bu nedenle süreçlerin şeffaf, tutarlı ve hukuk devleti ilkelerine uygun biçimde işletilmesi büyük önem taşıyor.