AİHM'de Türkiye’ye Yönelik Davalar ve Hükmedilen Kararlar

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 2 Mart 2021 Salı günü İnsan Hakları Eylem Planı Tanıtım Toplantısı’nı Beştepe’de gerçekleştirdi. Cumhurbaşkanı 9 farklı amaç, 53 hedef ve 393 faaliyetten oluşan İnsan Hakları Eylem Planı’nın iki yıllık bir zaman diliminde uygulanmak üzere hazırlandığını belirtti ve 11 temel ilke ile başlayan eylem planın amaçlarını şu başlıklar altında açıkladı;

• Daha Güçlü Bir İnsan Hakları Sistemi,• Yargı Bağımsızlığı ve Adil Yargılanma Hakkının Güçlendirilmesi, • Hukuki Öngörülebilirlik ve Şeffaflık,• İfade, Örgütlenme ve Din Özgürlüklerinin Korunması ve Geliştirilmesi,• Kişi Özgürlüğünün ve Güvenliğinin Güçlendirilmesi,• Kişinin Maddi ve Manevi Bütünlüğü ile Özel Hayatının Güvence Altına Alınması,• Mülkiyet Hakkının Daha Etkin Korunması,• Toplumsal Refahın Güçlendirilmesi ve Kırılgan Kesimlerin Korunması,• İnsan Hakları Konusunda Üst Düzey İdari ve Toplumsal Farkındalık.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın eylem planını kamuoyuna açıklarken Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatlarının ve Avrupa Birliği’nin müktesebatının insan haklarına ilişkin standartları sürekli yükselten uluslararası enstrümanlar olduğu vurgusunu da yaptı. Peki Türkiye’nin geçmişten günümüze Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi karnesi neler söylüyor?

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi her yıl ülkelere karşı AİHM’de açılan davaları ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ndeki maddelerine göre yaptığı ihlalleri “Violations by Article and by State” başlıklı raporunda yayınlıyor. 2020 yılına dair veriler de AİHM’in internet sitesinde geçtiğimiz dönemde yayınlanmıştı. Bu rapora göre adli düzenlemeden önce 31 Aralık 2020’de yaklaşık 62.000 başvuru AİHM’de beklemedeydi. Bu başvuruların %22’si Rusya’ya yönelik iken, %19’u ise Türkiye’ye yönelikti. Bu da yaklaşık 11.780 başvuruya tekabül ediyor.

AİHM’in 2020 yılında hükmettiği kararların toplamı 876. Bu kararların 185’i Rusya’ya karşı açılmış davalarda alındı. Rusya’yı Türkiye 97, Ukrayna 86 ve Romanya 82 karar ile izliyor. Bununla birlikte Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, sözleşmede yer alan insan hakları maddelerinden en az birinin ihlali olduğuna hükmettiği dava sayılarını da bu raporda paylaşıyor. Buna göre mahkeme tarafından 2020’de verilen kararların %87’sinde en az bir insan hakkı maddesinin ihlal edildiğine hükmedilmiş. 2020’de en az bir maddenin ihlal edildiğine hükmedilmiş davaların ülkelere göre dağılımına bakıldığında da Rusya, Türkiye ve Ukrayna listenin başında yer alıyor.

Davaların ülkelere göre dağılımı dışında 2020'de insan hakları maddelerinden en az birinin ihlali olduğuna hükmettiği dava sayıları; Rusya için 173, Türkiye için 85, Ukrayna için 82, Romanya için 64, Azerbaycan için 37, Bulgaristan için 35, Moldova ve Macaristan için ise 28.

AİHM 1959 ila 2020 dönemi arasındaki davaları ve kararları da raporlarında açıklıyor. Buna göre 61 yılda en az bir insan hakkı ihlali olduğuna hükmedilmiş dava sayısında Türkiye listede ilk sırada yer alıyor. Bu karara hükmedilen davaların ülkelere göre dağılımında da 3.309 karar ile Türkiye %16,8’lik bir orana sahip.

Ayrıca 2003’ten bu yana AİHM’de Türkiye’ye yönelik görülen dava sayısı da toplamda 3.314.

1959 ila 2020 yılları arasında toplamda verilen kararlarında %88,4’ünde en az bir insan hakları maddesinin ihlal edildiğine karar verilmiş. Bununla beraber anayasanın hiçbir maddesinin ihlal edilmediğine dair karar verilen dava sayısı da 61 yılda sadece 93.

1959’dan bu yana Türkiye’ye karşı açılan davalarda en fazla en fazla ihlaline karar verilen insan hakları maddeleri ise adil yargılanma hakkı, özgürlük ve güvenlik hakkı, mülkiyetin korunması, yargılanma süresi ve ifade özgürlüğü.

61 yılda dünyada toplamda 925 ifade özgürlüğü ihlali kararı çıkmışken, bunlardan 325’i Türkiye’ye karşı açılan davalarda alınmış. Bu da yaklaşık 10 davadan 4’ü demek oluyor. Aynı durum adil yargılanma hakkı ve özgürlük ve güvenlik hakkı maddelerinde de söz konusu. Neredeyse bu maddelere yönelik karara hükmedilen her 10 davadan 2’si Türkiye’ye karşı açılmış.