Periyodik Tablonun Mucidi Henry Moseley Çanakkale Savaşı’nda mı Hayatını Kaybetti?

Elementlerin kimyasal özelliklerini atom çekirdeğindeki yükle ilişkilendiren ilk fizikçi olan Henry Moseley, Manchester’da Ernest Rutherford’un laboratuvarında çalışırken, karakteristik X-ışını tayf çizgilerinin frekanslarını titiz bir dizi deneyle ölçtü ve bu frekansların, elementlerin ardışık tam sayılarla (bugün “atom numarası” dediğimiz) orantılı olarak arttığını gösterdi. Moseley Yasası diye bilinen bu ilişki, o tarihe kadar ağırlık düzenine göre sıralanan periyodik tablonun gerçek dizilme ölçütünün proton sayısı olduğunu kesin biçimde kanıtladı. Kimi elementlerin (örn. tellür-iyot) yer değiştirmesini, henüz bulunmamış bazı elementler için de hangi atom numaralarının “boş” kaldığını netleştirdi.

Söz konusu iddiada fizikçi Moseley’in periyodik cetvelin mucidi olduğu ve Çanakkale Savaşı sırasında Türk bir keskin nişancı tarafından öldürüldüğü öne sürülüyor.

Öncelikle Moseley’nin çalışmaları periyodik tabloyu fiziksel temele oturtup eksik veya hatalı sıralamaları düzeltse de, “periyodik tablonun mucidi” unvanı genel olarak Rus kimyager Dmitri Mendeléev’e veriliyor. Mendeléev 1869’da elementleri artan atom ağırlıklarına ve yinelenen kimyasal özelliklerine göre dizerek bugünkü tablonun iskeletini kurmuştu. Henry Moseley ise 1913’te X-ışını spektroskopisiyle yaptığı ölçümlerle elementlerin sıralanmasında esas ölçütün atom ağırlığı değil, çekirdek yükünü gösteren “atom numarası” olduğunu kanıtladı. Böylece Mendeléev tablosundaki birkaç yer değişikliğini çözdü ve henüz keşfedilmemiş elementler için hangi atom numaralarının eksik kaldığını netleştirdi. Özetle, periyodik tablonun kurucu fikri Mendeléev’e ait. Moseley ise onun bilimsel temelini sağlamlaştırarak tabloyu modern hâline getiren kritik adımı atmıştır.

1914’te Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla Moseley, İngiliz ordusuna gönüllü olarak katılmış ve 1915’te Çanakkale Cephesi’ne gönderilmiş. 6–7 Ağustos 1915 gecesi yapılan Suvla çıkarmasında görevli birlikler içinde yer alan Moseley, 10 Ağustos 1915 tarihinde, Osmanlı kuvvetlerinin savunma hattında bulunduğu Sarı Bayır çevresindeki çatışmalar sırasında vurularak hayatını kaybetmiş. Moseley’i öldüren kurşunun bir keskin nişancı tarafından ateşlendiği bilgisi de çeşitli kaynaklarda tekrarlanmış.

Sonuç olarak, Henry Moseley periyodik cetvelin mucidi olarak kabul edilmese de cetvelde elementlerin sıralanmasını bilimsel temele oturtarak tabloyu modern haline yaklaştırmıştır. 1914’te İngiliz ordusuna gönüllü olan Moseley 1915’te, 27 yaşında Çanakkale cephesinde bir keskin nişancı tarafından vurularak hayatını kaybetti.

Elementlerin kimyasal özelliklerini atom çekirdeğindeki yükle ilişkilendiren ilk fizikçi olan Henry Moseley, Manchester’da Ernest Rutherford’un laboratuvarında çalışırken, karakteristik X-ışını tayf çizgilerinin frekanslarını titiz bir dizi deneyle ölçtü ve bu frekansların, elementlerin ardışık tam sayılarla (bugün “atom numarası” dediğimiz) orantılı olarak arttığını gösterdi. Moseley Yasası diye bilinen bu ilişki, o tarihe kadar ağırlık düzenine göre sıralanan periyodik tablonun gerçek dizilme ölçütünün proton sayısı olduğunu kesin biçimde kanıtladı. Kimi elementlerin (örn. tellür-iyot) yer değiştirmesini, henüz bulunmamış bazı elementler için de hangi atom numaralarının “boş” kaldığını netleştirdi.

Söz konusu iddiada fizikçi Moseley’in periyodik cetvelin mucidi olduğu ve Çanakkale Savaşı sırasında Türk bir keskin nişancı tarafından öldürüldüğü öne sürülüyor. 

Öncelikle Moseley’nin çalışmaları periyodik tabloyu fiziksel temele oturtup eksik veya hatalı sıralamaları düzeltse de, “periyodik tablonun mucidi” unvanı genel olarak Rus kimyager Dmitri Mendeléev’e veriliyor. Mendeléev 1869’da elementleri artan atom ağırlıklarına ve yinelenen kimyasal özelliklerine göre dizerek bugünkü tablonun iskeletini kurmuştu.  Henry Moseley ise 1913’te X-ışını spektroskopisiyle yaptığı ölçümlerle elementlerin sıralanmasında esas ölçütün atom ağırlığı değil, çekirdek yükünü gösteren “atom numarası” olduğunu kanıtladı. Böylece Mendeléev tablosundaki birkaç yer değişikliğini çözdü ve henüz keşfedilmemiş elementler için hangi atom numaralarının eksik kaldığını netleştirdi. Özetle, periyodik tablonun kurucu fikri Mendeléev’e ait. Moseley ise onun bilimsel temelini sağlamlaştırarak tabloyu modern hâline getiren kritik adımı atmıştır. 

1914’te Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla Moseley, İngiliz ordusuna gönüllü olarak katılmış ve 1915’te Çanakkale Cephesi’ne gönderilmiş. 6–7 Ağustos 1915 gecesi yapılan Suvla çıkarmasında görevli birlikler içinde yer alan Moseley, 10 Ağustos 1915 tarihinde, Osmanlı kuvvetlerinin savunma hattında bulunduğu Sarı Bayır çevresindeki çatışmalar sırasında vurularak hayatını kaybetmiş. Moseley’i öldüren kurşunun bir keskin nişancı tarafından ateşlendiği bilgisi de çeşitli kaynaklarda tekrarlanmış. 

Sonuç olarak, Henry Moseley periyodik cetvelin mucidi olarak kabul edilmese de cetvelde elementlerin sıralanmasını bilimsel temele oturtarak tabloyu modern haline yaklaştırmıştır. 1914’te İngiliz ordusuna gönüllü olan Moseley 1915’te, 27 yaşında Çanakkale cephesinde bir keskin nişancı tarafından vurularak hayatını kaybetti.