Türkiye Çocuk Yoksulluğu Riskinde Üçüncü Sıraya Çıktı

Bir çocuğun gözünde yoksulluk çoğu zaman yalnızca “para” anlamına gelmez. Çocuklar yoksulluğu çoğu zaman barınma, eğitim, gıda, ısınma, tıbbi destekte yoksunluk ve/veya sosyal dışlanma olarak deneyimler. Çocuklukta karşılaşılan yoksulluk, yaşamın ilerleyen dönemlerinde de kolayca üstesinden gelinemeyen eksikliklere yol açabilir. Akranlarından az imkana sahip olan çocukların, gelecekteki fırsatları da sınırlanabilir. Yoksul nesil büyüdükçe yoksunluklardan sıyrılsa dahi travmanın izleri kaygı gibi işlevsel zorluklara dönüşerek sürebilir.

Gelirin en adaletsiz dağıldığı ülkeler arasında yer alan Türkiye’de, son üç yıldır yoksulluk, açlık sınırı, enflasyon ve genel mutsuzluk düzeyi artıyor. Nüfusun dörtte birinden fazlasını oluşturan çocuklar ise bu olumsuz eğilimden en fazla etkilenen gruplarında başında yer alıyor. 

2018’de 6.000 lira olan yoksulluk sınırı bugün 30.000 liraya, 1.100 lira olan açlık sınırı ise 9.000 liraya çıkmış durumda. Son ölçümlere göre dünya mutluluk düzeyinde Türkiye son sıralarda, ülkede yaşam standartlarında ciddi düşüş sürüyor. Bu sürede çocukların refahında da önemli bir gerileme yaşandı.

Türkiye bu sürede, “Yoksulluk ve Sosyal Dışlanma Riski Altında Olan Çocuk” oranında önemli bir artış yaşadı, sıralamada Avrupa ülkeleri arasında üçüncü sıraya yerleşti.

Türkiye’de 2020 verilerine göre hanelerin %15’i, tüm çocukların ise üçte biri yoksuldu. Çocuklara dair yeni göstergeler de çocuk yoksulluğunun artmaya devam ettiğini gösteriyor.

Örneğin Türkiye, “Ciddi Barınma Yoksunluğu Olan Çocuk Nüfus Oranında” da Avrupa ülkeleri arasında yıllardır birinci sırada.

TÜİK’in UNICEF ile yaptığı anlaşma gereği yayımladığı Türkiye Çocuk Araştırması 2022 raporu da, ekonomik sıkıntılar altında son yılların çocuklar için nasıl geçtiğini kavramaya yardımcı olan başka bir rapor. Rapor önemli bulgular barındırıyor.

TÜİK’e göre, 2022 boyunca çocukların yaşadığı en büyük işlevsel zorluk kaygı oldu. Kaygıyı, depresyon takip etti. Araştırmaya göre her 100 çocuktan 7’si kaygı, 5’i ise depresyon sorunu yaşadı. Ayrıca, kız çocuklar erkek çocuklara kıyasla bu zorluklarla daha sık karşılaştı.

Bunun yanında, çocukların kültürel etkinliklere “maddi kaygılar” sebebiyle katılmadığını da yine bu raporun bulguları arasında. 2022 boyunca 6-17 yaş aralığında çocukların yalnızca %39’u sinemaya ya da tiyatroya gitmiş. Gitmeyenlere neden gitmedikleri sorulduğunda, çocukların %40’ı “ailelerinin maddi olarak etkinliği karşılayamadıklarını” belirtmiş.

Bulguda sosyal uçurumu ortaya koyan bir gösterge daha var: Düşük gelirli hanelerde geçtiğimiz yıl hiç sinemaya/tiyatroya gitmeyen çocukların en büyük gerekçesi %51 ile “maddi olarak karşılayamamak”. Bunu %24 ile “yakında sinema/tiyatro olmaması” takip ediyor. Hanesi yüksek gelir grubunda olan çocukların ikinci gerekçesi de %24 ile yakında sinema/tiyatro olmaması. Fakat bu grubun etkinliklere gitmemek için en büyük gerekçesi %30 ile ilgi duymamak. 

Rapor, çocukların beslenme alışkanlıklarını da içeriyor. 2022 yılı boyunca gelir grubu fark etmeksizin çocuklar, en sık “ekmek ve makarna” tüketmiş. Tüm çocukların %62’si her gün bu yiyecekleri tükettiğini söylüyor. “Et, tavuk, balık” grubunu her gün tükettiğini söyleyen çocukların oranı ise yalnızca %12.7. Düşük gelirli hanelerde, “et, tavuk ve balık” grubundan besinleri her gün tükettiğini söyleyen çocukların oranı %8, yüksek gelir grubu için ise bu oran %19,7’ye ulaşıyor.

Çocukların mutluluk oranlarında da yaş, cinsiyet ve hanenin gelir durumuna göre yaşanan değişim dikkat çekici. 13-14 yaş aralığında çocuklardan %2,8’si kendini mutsuz olarak tanımlamış, 15-17 yaş aralığında bu oran %3,8’e çıkıyor. Mutsuz olduklarını belirten çocuklar arasında kız çocuklar erkeklere kıyasla daha fazla. Ayrıca, eğitimine devam etmediklerini belirten çocuklar ve düşük gelir grubuna dahil olanlar, eğitimine devam edenlere ve yüksek-orta gelir grubunda olanlara kıyasla mutsuz olduklarını daha çok belirtmiş.

Uzmanlar, çocuk yoksulluğunu önlemenin en işlevsel ve etkin yolunun önleyici ve koruyucu sosyal politikalar üretmek olduğunu dile getiriyor. Sorumlu olarak devletin sosyal işlevini işaret ediyor. 

Etkin önleyici ve korumacı politikalar üretmeyen, uygulayamayan ülkelerde, yoksul hanelerde büyümekte olan çocukların sorunlarını haneleri tek başına çözemiyor. 

Aşağıdaki grafikte siyah alanlar sosyal politikalar alanında Türkiye’nin 2014 skorunu, kırmızı alanlar ise 2022 skorunu gösteriyor.

Türkiye, bu şablonun yer aldığı ve hükümet politikalarını ölçen bir endeks olan SGI 2022 sonuçlarında, 41 ülke arasında son sıralarda, 32. sırada yer aldı. Endekse göre Türkiye 2014-2022 arasında, sosyal politikalar alanında belirli alanlarda gelişim yaşamış olsa da güvenli yaşam, aile, sosyal katılım gibi alanlarda gerilemeyi sürdürüyor.