Türk Hava Kurumu Uçakları: Ateş Kuşları

Türkiye’de 28 Temmuz’da başlayan ve 100’den fazla bölgede ortaya çıkan orman yangınları, beraberinde birçok soruyu da gündeme getiriyor. Yangınların başlamasıyla birlikte müdahale çalışmalara başlarken, özellikle havadan müdahale araçları olarak kullanılan uçakların neden yeterli kullanılmadığına dair birçok soru işareti bulunuyor. Neredeyse 8 gündür süren yangınlar için Çevre ve Şehircilik Bakanı Bakanı Murat Kurum’un ve diğer mercilerin konu hakkında birçok açıklama yapmasına karşın, sosyal medyada Türkiye’nin neden yangınlara daha fazla uçakla müdahale etmediği hâlâ bir tartışma konusu olmaya devam ediyor. Türkiye yangınlara, son iki yıldır Rusya’dan kiraladığı yangın söndürme uçakları ile müdahalede bulunuyor. Yangınların başlangıcında 3 uçakla müdahale edilirken, diğer ülkelerden gelen desteklerle beraber şu an 13 uçağın yangın söndürme için kullanıldığı belirtiliyor.

16 Şubat 1925 tarihinde Türk Tayyare Cemiyeti adıyla kurulan ve 1935 yılında bugünkü adını alan Türk Hava Kurumu, bağışlarla ayakta duran bir dernek olarak 96 yıldır varlığını sürdürüyor. Kurum, gelirinin büyük bir kısmını 2013’e kadar kurban zamanı toplanan fitre ve zekat bağışlarından sağlıyordu. Fakat 2013 yılında Resmi Gazete’de yayımlanan kararla Türk Hava Kurumu'nun kurban derisi ve bağırsak toplamada "tek yetkili kurum" olma özelliği kaldırıldı. Böylece kurumun en büyük gelir kaynağında büyük bir azalma yaşandı.

Bulunduğumuz tarihten 11 yıl öncesinde ise Türkiye’nin tek havadan yangın söndürme uçak filosuna sahip olduğunu belirten Gökçen Havacılık’ın envanterinde, 2009 yılında alınan dokuz tane CL-215 Bombardier tipi yangın söndürme uçağı bulunuyor. Bu tarihten itibaren yaklaşık 10 yıl boyunca THK’nın envanterinde bulunan yangın söndürme uçaklarının aktif olarak görevde olduğu görülüyor.

2021 yılındaki yangınlarda kullanılamayacağı belirtilen uçaklar, en son 2018 yılında görev yapmıştı. 2009 yılında envantere katılan uçaklar daha önce hem yurt içinde hem de yurtdışında da görev yapmıştı.

2010 yılında Türkiye ile İsrail arasında çıkan ‘Mavi Marmara Olayı’, iki ülke arasında büyük bir siyasi krizin ortaya çıkmasına sebep olmuştu. Yaşanan olayda 10 kişi hayatını kaybetmiş ve 50’den fazla kişi yaralanmıştı. Aynı yılın aralık ayında orman yangınlarıyla boğuşan İsrail’e Türkiye tarafından THK aracılığıyla yangın söndürme uçağı gönderilmiştir. Bu yardım, ABD’deki tanınır gazetelerden Wall Street Journal (WSJ) tarafından “ikili ilişkileri iyileştirebilmek için atılan bir adım” olarak yorumlanmıştır.

2011 yılının ağustos ayında Arnavutluk’ta birden fazla orman yangını çıkmıştır. Arnavutluk’un yardım talebi üzerine Türkiye, bölgeye bir adet yangın söndürme uçağı göndermiştir.

Türkiye ile Suriye’nin arasında siyasi gerginliklerin yaşandığı 2012 yılında, Suriye’de çıkan yangına yönelik zamanın Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın talimatıyla iki THK yangın söndürme uçağı yardım amaçlı Suriye’ye gönderilmişti.

2013 yılının mayıs ayında Libya’da çıkan orman yangınları sebebiyle Türkiye, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın talimatıyla orman yangınlarına müdahale etmek üzere TC-TKL Çağrı adlı amfibik uçağı Libya'ya göndermişti.

2016 yılının haziran ayında Ukrayna’nın Lviv kentinde ortaya çıkan ve söndürülemediği için olağanüstü hal ilan edilen bölgeye, Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından yangın söndürme uçakları gönderilebileceği söylenmişti. Teklif üzerine Ukrayna Devlet Başkanı Petro Poroşenko, Erdoğan’a uçakları hazır tuttuğu için teşekkür etmiş ve “Dost kara günde belli olur” ifadelerini kullanmıştı.

Türk Hava Kurumu Başkanı Kürşat Atılgan, 2016 yılının aralık ayında İsrail’de ortaya çıkan orman yangınları sebebiyle Kudüs dahil 13 farklı bölgede çıkan yangınlara müdahale etmek için 3 adet yangın söndürme uçağı gönderildiği belirtmişti. THK Başkanı Atılgan ayrıca şu cümleleri de kurmuştu: "Orman yangınlarıyla mücadele etmek ibadet gibidir. Pilotlarımız ve uçaklarımız bu işi büyük bir başarı ile yerine getirmektedir. İsrail’deki yangını duyduğumuz andan itibaren de İçişleri Bakanlığımız ve Orman Genel Müdürlüğümüz ile işbirliği içine girerek hemen uçaklarımızı gönderdik. CL-215 yangın uçakları akşamdan itibaren İsrail’deki yangına müdahale ediyor. Bu sezonda 417 yangına müdahale ederek rekora imza atan 'Ateş Kuşları' yangın sönene kadar orada kalacak."

2017 yılında Gürcistan’ın Borjomi bölgesinde çıkan orman yangınına müdahale için yardım talebinde bulunan Gürcistan’a 1 adet yangın söndürme uçağı ve 2 helikopter gönderen Türkiye, aynı yıl içinde tekrardan Abastumani bölgesinde çıkan yangına destek amacıyla 2 yangın söndürme helikopteri ve 1 uçak göndermişti.

Yurtdışına gönderilen uçakların yanı sıra, Türk Hava Kurumu (THK) Genel Başkanı Osman Yıldırım, 2013 yılında kurumun kendi üreteceği uçağın deneme uçuşlarına başlayacağını, hedeflerinin ise 5 yılda 100 uçak üretmek olduğunu söylemişti. Yıldırım ayrıca, "THK üretimi uçakların kullanacağı malzemeler ve teknik cihazlar yüzde 100 Türk üretimi olacak. Bir uçağın maliyeti ise 150 bin dolar civarında. THK uçağının kişiye satış rakamı ise şu anda belli değil. Fakat lüks bir cipten pahalı olmayacak" cümlelerini kurmuştu.

Türk Hava Kurumu Genel Sekreteri Rafet Yavuz ise 2019 yılında Anadolu Ajansı’na verdiği röportajda, THK’nin Türkiye için havadan yangın söndürme kabiliyetini kazandıran ilk ve tek ulusal kurum olduğuna dikkati çekmiş ve şu cümleleri sarfetmişti:

"Ormanlarımızın yangınlardan korunmasında ülkenin dört bir tarafında 36 yıldır hizmetlerini sürdüren THK yangın söndürme uçakları, 26 bin saatten fazla orman yangını söndürme uçuşu ve 10 bin saat civarında eğitim uçuşu olmak üzere toplam 36 bin saatin üzerinde uçuş yaptı."

Yavuz, THK'nin 6 ton su atma kapasitesine sahip 9 amfibik havadan yangın söndürme uçağıyla orman yangınlarıyla mücadeleye yönelik başarılarını ülke sınırlarının dışına da taşıdığını, Kıbrıs, Arnavutluk, Libya, İtalya ve Kore'de çıkan orman yangınlarını söndürme çalışmalarına katıldığını da hatırlatmıştı.

2019 yılında ortaya çıkan yangınlarda, Türk Hava Kurumunun uçaklarının kullanılmaması bugün olduğu gibi gündeme gelmişti. Bu yangınlar sırasında Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli THK uçaklarının kullanılamaz olduğunu söylemişti. Türk Hava Kurumu o dönem siyasette de tartışmalara sebep olmuştu. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan THK’ye ait yangın söndürme uçaklarının kullanılmamasına ilişkin yaşanan tartışmalara karşı şunları dile getirmişti:

“Türk Hava Kurumu’nun arkasında kim var? CHP’li milletvekili. Onun arkasında CHP. Bunu savunuyorlar ve ‘Bakanlık neden Türk Hava Kurumu ile çalışmıyor?’ diyorlar. Yahu bu adam zaten mezarlığa dönüştürmüş Türk Hava Kurumunu.”

Ardından ise 2019 yılının ekim ayında Türk Hava Kurumuna kayyum atandı. Böylece THK yönetimine eski Gümrük ve Ticaret Bakanı Cenap Aşçı'nın yanı sıra Adnan Zengin ve Abdullah Kaya kayyum olarak kurumun başına getirildi.

THK'ye 2019'da atanan kayyum heyetinin başkanı Cenap Aşçı, yakın zamanda CNN Türk’e yaptığı açıklamada, kendilerinden önceki yönetimin uçakların bakımını yaptırmadığı için şu an kullanılamaz halde olduklarını, bu nedenle de uçak kiralandığını da belirtti.

“2010 yılından sonra başlayan mali krizde bu uçakların yıllık bakımları yapılmamış. Bu uçakların kurallara göre takılan, sökülen her parçasının standardize olması lazım. Üretici firma ile temas ettik. Kanada'dan gelip baktılar. Bir takım parçaların standart dışı olduğunu tespit ettiler. Onları tamamlamaya çalıştık. Bu uçakları kaldırmam için şu anda 4 milyon dolarlık bir yatırım yapmam lazım. 1,5 milyar borcu olan bir kurumun, almadığı bir ihaleye yatırım yapma şansı yok." açıklamasında bulunmuştu. 31 Temmuz’da da başka bir gazeteye konuşan Cenap Aşçı, çakların en son 2018 yılında kullanıldığını fakat yıllık uçak bakımlarının mali kriz nedeniyle 2010 yılından beri yapılamadığını söylemiş. Bu nedenle uçakların 2020-2021 yılı ihalesinde kullanılmadığı belirtilmiş.

Türk Hava Kurumunun son iki yıldır Rusya’dan kiraladığı uçaklara Orman Bakanlığının 287 milyon lira ödediği belirtiliyor. 2020’de 120 günlüğüne kiralanan iki uçağın maliyeti 84 milyon lira iken bu yıl 153 günlüğüne kiralanan 3 uçağın sözleşme bedeli 203 milyon lira olduğu açıklandı.

3 Ağustos 2021 tarihinde ise THK'ya ait kullanılmayan yangın söndürme uçakları için 11 CHP’li büyükşehir belediye başkanı ortak bir açıklama yaparak THK'nin yangın söndürme uçaklarının tüm bakım ve işletme giderlerini karşılamaya hazır olduklarını bildirdi.