Doğruluk Kontrolü 102 Ülkeye Ulaştı

2 Haziran 2021 tarihinde Duke Reporters’ Lab’de Mark Stencel ve Joel Luther tarafından kaleme alınan “Fact-Checking census shows slower growth” başlıklı makalede yıllar içerisinde küresel ölçekte doğruluk kontrolü organizasyonları sayısındaki değişim konu alındı. 2021 Haziran itibarıyla dünyadaki ülkelerin yarısından fazla, en az 102 farklı ülkede, 341 aktif doğruluk kontrolü (fact-checking) organizasyonu bulunuyor. Bu da geçtiğimiz yıla göre 51 aktif organizasyonun katıldığını gösteriyor.

Doğruluk kontrolü organizasyonlarının sayısında 2008’den bu yana süregelen istikrarlı büyümenin ardından, doğruluk kontrolü içeriklerinin ülkelerin siyaseti ve salgın sürecinde yapılan yanlış bilgilendirme üzerinde etkisi arttı. Özellikle 2016’dan sonra doğruluk kontrolü organizasyonları sayısındaki hızlı artışın yavaşladığına dair işaretler de Stencel ve Luther’in makalesinde belirtilmiş.

Temmuz 2019’dan Haziran 2020’ye kadarki dönemde 61 yeni doğruluk kontrolü organizasyonu küresel ölçekte yanlış bilgiyle mücadeleye dahil oldu. Organizasyon sayısında son bir yıldaki artış ise 19 oldu. Bununla birlikte Temmuz 2019’dan bu yana 21 doğruluk kontrolü organizasyonu faaliyetlerini durdurdu.

Yıllara göre yeni açılan doğruluk kontrolü organizasyonları grafiğine bakıldığında, 2014’ten 2019’a kadar her yıl ortalama 53 organizasyonun açıldığını ve bu sayının 2019’da 72’ye kadar yükseldiği görülüyor. 2020 yılında ise yıllık artış miktarı 36 organizasyona geriledi.

Makalede Duke Reporters’ Lab’e bildirilen aktif doğruluk kontrolü organizasyonları yıllara ve kıtalara göre detaylandırılıp kamuoyuyla paylaşılmış. 2018’de 277 aktif doğruluk kontrolü organizasyonu bulunurken, 2020’de aktif organizasyon sayısı 345. 2021 Haziran itibarıyla ise aktif organizasyon sayısı 341’e geriledi.

2018’den 2021’ye kadar olan dönemde aktif doğruluk kontrolü organizasyonlarının kıtalara dağılımı incelendiğinde, Asya, Güney Amerika ve Afrika kıtalarında hem oransal hem de organizasyon bazındaki artış oldukça dikkat çekici. 2018 yılında Afrika’da 19, Güney Amerika’da 25 ve Asya’da 62 doğruluk kontrolü organizasyonu bulunurken, bu sayılar 2021 itibarıyla 34, 42 ve 89’a yükselmiş. Bu kıtalarda aktif organizasyonların son üç yıldaki artış oranına bakıldığında, Afrika’daki artış oranı %79, Güney Amerika’da %68, Asya kıtasında ise %44.

2018 yılında Avrupa ve Kuzey Amerika’daki organizasyonlarının toplam aktif organizasyonları içindeki payı %30,3 iken, 2021 yılında bu oranlar Kuzey Amerika için %21,6’ya, Avrupa için ise %28,6’ya düştü. Bu verilere göre 2018’de en çok aktif doğruluk kontrolü organizasyonuna sahip kıtalar Avrupa ve Kuzey Amerika iken, 2021’de Kuzey Amerika yerini Asya’ya bıraktı. Ayrıca makalede ABD’de 2020 seçim yılında 66 organizasyon varken 2021’de bu sayının 61’e düştüğü de belirtilmiş.

Dünyadaki doğruluk kontrolü organizasyonları 2014 yılında 47 farklı ülkede aktifken, 2021 yılında bu sayı 102’ye çıktı. Makalede ayrıca 2014 yılında var olan 122 organizasyondan 71’inin bugün hala aktif olmasına da dikkat çekiliyor.

Doğruluk kontrolü organizasyonlarının ürettikleri içeriklerin dili açısından bakıldığında İngilizcenin başı çektiği görülüyor. 146 organizasyon İngilizce doğruluk kontrolü içeriği üretirken, İngilizceyi, İspanyolca (53), Fransızca (33) ve Arapça (14) takip ediyor.

Aktif doğruluk kontrolü organizasyonlarının 195’i medya kuruluşlarıyla bağlantılı. 37 organizasyon kâr amacı gütmeyen sivil toplum kuruluşlarına bağlıyken, 26 organizasyon da akademik kurumlar ile ilişkili. Duke Reporters’ Lab veri tabanı 341 aktif doğruluk kontrolü organizasyonun dışında ve 112 aktif olmayan organizasyonunu da içeriyor. Bu veri tabanında bulunan 341 aktif organizasyondan International Fact-Checking Network (IFCN) prensip ve standartlarına uyum sağlamış imzacı organizasyon sayısı ise 109.