2021 Demokrasi Endeksi Raporu'nda Türkiye'nin Yeri

Bu içerik Doğruluk Payı stajyeri İlknur Köseoğlu tarafından hazırlanmıştır.

10 Şubat 2022’de yayınlanan The Economist grubuna bağlı araştırma ve analiz ünitesi olan The Economist Intelligence Unit’in 2021 Demokrasi Endeksi’ne göre geçtiğimiz yıl "Çin Meydan Okuması” alt başlığı ile yayımlandı. Pandeminin iki yıldır demokrasideki gerilemenin başlıca kaynağı olduğu da belirtildi.

Raporda 2021 yılında da demokratik gerilemenin devam ettiği belirtildi. Raporda 165 bağımsız devlet ve iki yarı bağımsız bölgeden oluşan 167 ülke değerlendirildi. Raporda bahsedilen endeksin baz aldığı beş temel kategori şunlar: Seçim Süreci ve Çoğulculuk, Hükümetin İşleyişi, Siyasal Katılım, Siyasi Kültür ve Sivil Özgürlük. Rapor bu ülkelerin rejimlerini Tam Demokrasi, Kusurlu Demokrasi, Melez Rejim, Otoriter Rejim olmak üzere dört başlıkta sınıflandırıyor. Raporda dünya demokrasi ortalamasının 2018 yılından beri düşüş sergilediği vurgulanmış.

Raporun belirlediği kriterlerce hesaplanan ortalama küresel demokrasi puanı, 2020’de 5,37 iken 2021 yılında 5,28e gerileyerek endeksin uygulanmaya başlandığı 2006 yılından itibaren en düşük skoru elde etmiş oldu. 

Peki bu rapordaki değerlere nasıl ulaşılmış, nasıl bir metot izlenmiş? Demokrasi, oybirliği ile tanımlanabilecek, tanımında herkesin mutabık olacağı bir kavram değildir. Her ne kadar zaman zaman özgürlük ile birbirlerinin yerlerine kullanılan kavramlar olsalar da eş anlamlı kelimeler olmadıkları unutulmamalıdır. Demokrasi, kurumsallaşmış birtakım ilke ve uygulamalar ile özgürlüğün nihai teminatı ve koruyucusudur. Rapor, yine de demokrasi gibi geniş bir konseptte uzlaşılabilecek asgari kabuller olduğunu söylüyor, bunlar çoğunluk yönetimi ve rıza, özgür ve adil seçimlerin varlığı, azınlık haklarının korunması, temel insan haklarının gözetilmesidir. Yasalar önünde eşitlik ve siyasal hayatta çoğulculuk da bunlara dahil edilebilir.

The Economist Intelligence Unit Endeksi, demokrasinin seçime indirgenemeyeceğini göz önünde bulunduruyor. Siyasal ve sivil özgürlüklerin demokrasi ile bağının ince bir bağ olmadığı kanısında. Tanımladıkları demokrasi endeksi, yazının içinde bahsedilen beş kategoriden oluşuyor: Seçim Süreci ve Çoğulculuk, Sivil Özgürlükler, Hükümetin İşleyişi, Siyasal Katılım ve Politik Kültür. Bu beşi birbirinden keskin sınırlarla ayrılmayan ilişkili konular.

Her kategorinin 0 ila 10 ölçeğinde bir derecesi var ve genel dizin, beş kategori dizininin basit ortalaması. Kategori endeksleri, o kategorideki göstergelerin 0 ile 10 arasında puanlanmalarına ve bu puanların toplanmasına dayanıyor. Eğer birazdan sıralanacak kritik ölçütlerde 1 puan alınamamışsa kategori puanlarında düzenlemeler yapılıyor.

Raporun belirlediği kritik ölçütler ise şunlar: ulusal seçimlerin adil ve özgür olup olmaması, oy verenlerin güvenliği, yabancı güçlerin hükümet üzerindeki etkisi, kamu kuruluşlarının politika uygulama becerisi. Yapılan hesaplama sonucu 10 ile 8 arasında puan alan ülkeler tam demokrasi, 8 ile 6 arası puan alanlar kusurlu demokrasi, 6 ile 4 arasında puan alanlar melez rejim, 4 ile 0 arasında puan alanlar ise otoriter rejim olarak adlandırılıyor.

Rapor detaylı incelendiğinde 2020’ye kıyasla tam demokrasiye sahip ülkelerin sayısı 23’ten 21’e, “hibrit rejim” ile yönetilen ülkelerin sayısı ise 35’ten 34’e düştüğü görülüyor. Kusurlu demokrasilerin sayısı ise bir artarak 53’e, otoriter rejimlerin sayısı ise 57’den 59’a çıkmış.

Demokrasi puanlarına göre en yüksek puanı alan Norveç’i Yeni İzlanda, Finlandiya, İsveç, İzlanda, Danimarka ve İrlanda takip etti. Türkiye ise 167 ülke arasında 103. sırada kendine yer bulabiliyor. 2021 raporuna ismini veren Çin ise 167 ülke arasından 148. sırada ve “otoriter rejim” kategorisinde yer aldı.

Yıllara göre Türkiye’nin aldığı puanlara bakıldığında ise Türkiye'nin endeksin ilk oluşturulduğu 2006 yılında dünya ortalamasının üzerinde bir puan almış. 2012 yılında 5.76 puan ile en yüksek skoruna ulaşarak “hibrit rejim” kategorisinden “kusurlu demokrasi” kategorisine yükselmeye yaklaşmış oldu. Fakat 2014 yılına gelindiğinde Türkiye’nin demokrasi endeksi bir önceki yıla göre %9’luk bir düşüş göstermiş, dünya ortalamasının altında kalmış. 2015 yılından itibaren de puanındaki düşüş devam ederken dünya ortalaması ile arasındaki fark da açılmış. 

Türkiye, 2021 yılında 4,35 puan ile hibrit ve otoriter rejimleri ayıran 4.00 barajının üstünde kalıyor. Türkiye’nin 2020 yılında puanı 4.48’di.