İsmet İnönü’nün Hatıralarında Harf Devrimi’nin Dinin Toplum Üzerindeki Etkisini Zayıflatmak Maksadıyla Gerçekleştirildiğini Yazdığı İddiası Doğru mu?

Bir Facebook kullanıcısının 28 Mayıs’ta paylaştığı gönderide Türkiye Cumhuriyeti 2. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün kendi hatıralarına yer verdiği eserinde Harf Devrimi’nin esas amaçlarından birinin, dinin toplumun üzerinde etkisini azaltmak olduğunu dile getirdiği iddia edilmiş. Bu paylaşım 30 bine yakın görüntülenme ve bine yakın paylaşım almış.

Paylaşımda İsmet İnönü’nün Hatıralar adlı eserinin 2. cildinin 223. sayfasında şu cümlelerin yazıldığı iddia edilmiş:

“Harf devrimin temel gayelerinden biri yeni nesillere geçmişin kapılarını kapamak, Arap-İslam dünyası ile bağları koparmak ve dinin toplum üzerindeki etkisini zayıflatmaktı. Yeni nesiller, eski yazıyı öğrenemeyecekler, yeni yazı ile çıkan eserleri de biz denetleyecektik. Din eserleri eski yazıyla yazılmış olduğundan okunmayacak, dinin toplum üzerindeki etkisi azalacaktı.”

Söz konusu iddia farklı görseller ya da metinde yer alan küçük çaplı değişikliklerle yaklaşık 9 yıldır çeşitli sosyal medya hesapları üzerinden paylaşılmış. Yapılan taramada ulaşabildiğimiz en eski paylaşım 15 Ekim 2011 tarihli bir Facebook paylaşımı.

İddia 2020 tarihine kadar sık sık benzer biçimlerde, genellikle “Harf Devrimi’nin Asıl Amacı Neydi?”, “İsmet İnönü Harf Devrimi Hakkında İtiraf” gibi başlıklarla paylaşılmış. Özellikle yakın tarih ve siyaset temalı sanal bloglarda bu alıntıya rastlamak mümkün. Örneğin; 23 Mayıs 2013 tarihli İnkılap Tarihi Gerçekleri, 1 Kasım 2016 tarihli Doğru Tarih, 1 Kasım 2017 tarihli Açık ve Net, 17 Aralık 2018 tarihli Fikriyat, 14 Şubat 2019 tarihli Belgelerle Asıl Tarihim. İnternet bloglarının haricinde yerel veya ulusal gazetelerin internet sitelerinde ve haber amaçlı sitelerde İsmet İnönü’den yapıldığı iddia edilen bu alıntıya yer verilmiş. Örneğin; 11 Aralık 2014 tarihli Yeni Şafak köşe yazısı, 11 Ocak 2015 tarihli Star köşe yazısı, 1 Kasım 2016 tarihli Yeni Akit köşe yazısı, 1 Kasım 2017 Risale Haber köşe yazısı, 3 Kasım 2018 tarihli Doğru Haber gazetesi köşe yazısı. İddia yalnızca yazılı dolaşıma girmekle kalmamış, Youtube üzerinden 20 Ekim 2019 tarihli Kanal A paylaşımı gibi videolarda da yer almış.

İsmet İnönü’nün Harf Devrimi hakkında söylediği iddia edilen sözler, 2011 yılından bu yana dolaşıma girdiği kadar, içeriğin yanlış olduğunu dile getiren köşe yazıları, blog yazıları ve doğrulama girişimleri de yayınlamış. İçlerinden dikkat çekici olanlardan biri İsmet İnönü Vakfı’nın kendi internet sitesine yayınladığı ve kitabın gerçek sayfalarına yer verdiği yalanlama içeriği. Ayrıca 14 Aralık 2014 Cumhuriyet Gazetesi, 29 Aralık 2014 tarihinde Yerel Güç, 15 Mayıs 2017 tarihinde Haber Türk, 2 Kasım 2017 tarihinde Teyit.org, 8 Haziran 2018 Malumatfuruş bu girişimlere örnek verilebilir.

Bahsi geçen Hatıralar isimli eser 1985 yılında iki cilt halinde, 2006 yılında ise birleştirilerek tek cilt halinde Bilgi Yayınevi tarafından basılmış. Önceki basımların 223. sayfada yer alan paragraf şu şekildedir:

“Harf inkılabı bir okuma yazma kolaylığına bağlanamaz. Okuma yazma kolaylığı Enver Paşa’yı tahrik eden sebeptir. Ama, harf inkılabının bizde tesiri ve büyük faydası, kültür değişmesini kolaylaştırmasıdır. İster istemez Arap kültüründen koptuk. Arap kültürünün ve Arap dilinin tesiri hakkında, yeni nesiller bizim kadar fikir edinemezler. Bir misal olarak söylemek isterim: Benim çocukluğumda kültür sahibi adamlar, Türk dilinin kifayetsizliğinden, eksikliğinden meyus olarak bahsederlerdi ve bunun için cemiyet içinde hem Türk diye bir millet olarak Arap’tan ayrılığı kaldırmalıydık. Hem de sağlam bir dile kavuşmak maksadıyla Arapçayı kabul etmeliydik, derlerdi. Yani vaktiyle devleti kurarken ve Türk dilini yaparken Arap dilini kabul etmek doğru olacaktı, görüşünü hararetle savunurlardı.”

2006 basımında ise ilgili paragraf 485. sayfada yer almaktadır. İsmet İnönü Vakfı’nın yaptığı açıklamada iki-ciltlik eserin ikinci cildinin 221. ve birleştirilmiş halinin 483. sayfalarından başlayarak, İnönü’nün Harf Devrimi hakkındaki anılarına/düşüncelerine yer verdiği “Harf İnkılabı 1928” başlıklı bölümün tamamına ulaşılması mümkün. İçeriğin tümü okunduğunda İslam dini ve kültürü alanında bir eleştiriye rastlanmamıştır. Ayrım din üzerinden değil Arap dili-Türk dili üzerinden yapılmaktadır. İnönü’nün söylediği iddia edilen içeriğe benzer bir paragrafa ise rastlanmamaktadır.

İddia YANLIŞ.

İsmet İnönü’ye ait olduğu iddia edilen Harf Devrimi hakkındaki sözler, aynı paylaşımda referans olarak gösterilen metinde yer almıyor, ilgili bölümün devamında da benzer açıklamalar bulunmuyor. Öte yandan, iddia birçok köşe yazarı ve doğrulama platformu ile İsmet İnönü Vakfı tarafından da yanlışlanmış.