Bisiklet Sürmek Gezegeni Kurtarır mı?

Çevre dostu bisiklet kullanımını teşvik etmek için Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 12 Nisan 2018'de 3 Haziran'ı "Dünya Bisiklet Günü" ilan etti. Bugün, devletler tarafından toplumda bisiklet kültürünün gelişmesini destekleyecek uluslararası ve yerel etkinliklerin düzenlenmesi teşvik ediliyor.

Yaklaşık iki senedir mücadele içinde olduğumuz pandemi sürecinde hareketliliğimiz ve faaliyetlerimiz kısıtlandı. Açık alanlarda yapılan spor aktiviteleri ertelendi, futbol ve tenis gibi spor etkinlikleri durduruldu. Bisiklet kullanımı ise pandemi koşullarında daha da önem teşkil eder hale geldi.

Bisiklet kullanımı insan sağlığına yararının yanında, dünyadaki artan araç sayısına bağlı fosil yakıt tüketiminin küresel ısınmaya etkisini düşürmede de önem taşıyor. Ulaşımda büyük çoğunluğu kapsayan motorlu taşıtlar, sera gazı emisyonlarının artmasında önemli rol oynuyor. Bu nedenle sera gazı emisyonlarının ve karbon salınımının azaltılmasını sağlamak amacıyla bisiklet kullanımını arttırmak ve bisiklet yollarının yaygınlaştırılması büyük önem taşıyor.

Bisikletin benzinli araçlara göre sera gazı C02 salımı 10 kat daha az. Farklı ulaşım araçları arasında sera gazı salınımının en az olduğu ulaşım aracı bisiklet ve elektrikli bisiklet. Motorlu taşıtların seyahat başına sera gazı salınımı bisikletlere oranla 10 kat daha fazla.

Birçok ülkede iklim değişikliği politikalarına uygun olarak bisiklet altyapıları geliştiriliyor, iyileştiriliyor. Avrupa Birliği’nde birçok ülke yönetimi motorlu taşıtlar yerine bisiklet kullanılmasını öneriyor. Dünya Sağlık Örgütü, pandemi sürecinde bisikletin daha fazla tercih edilmesi yönünde tavsiyelerde bulunuyor.

Peki tüm bu sürece ayak uyduran, günümüzün "bisiklet dostu" şehirleri hangileri oldu?

Almanya merkezli Coya'nın "Küresel Bisiklet Şehirleri 2019" listesinde dünyanın en bisiklet dostu şehirleri sıralandı. Coya’nın hazırladığı en güncel liste 2019 yılına ait. Liste hazırlanırken iklim, bisiklet kullanma oranı, güvenlik, altyapı ve bisiklet dostu etkinlikler göz önünde bulundurularak bir puanlama oluşturuldu. Dünyanın en bisiklet dostu şehirleri sıralamasında Hollanda'dan Utrecht birinci sırada gelirken, ilk 10, Çin'den Hangzhou dışında Avrupa bölgesinden oluşuyor.

Büyük bir üniversiteyi barındıran Utrecht, genç nüfusa sahip. Şehirde tüm yolculukların %33'ü bisikletle yapılıyor ve kentin geniş bisiklet yolu ve park yeri altyapısı bulunuyor. Listede, Utrecht'in ardından Almanya'nın Münster, Belçika'nın Anvers, Danimarka'nın Kopenhag ve Hollanda'nın Amsterdam şehirleri geliyor.

İlk onu Çin'den Hangzhou dışında Avrupa kıtasındaki şehirler oluşturuyor. Listeye göre, en az bisiklet dostu şehir ise 11.81 puan alan Nijerya'nın başkenti Lagos. Bu listede 25.48 puanla İstanbul, 90 şehir arasında 74. sırada yer buldu.

Danimarka merkezli Copenhagenize Index de iki senede bir Bisiklet Dostu Şehirler raporunu hazırlıyor. İlk 10 sırada Avrupa şehirleri yer alıyor. Bu listeye Avrupa dışından sadece 5 şehir girebildi. Son yayınlanan 2019 raporuna göre, listenin başında Danimarka'nın başkenti Kopenhag yer alıyor. 480 kilometre uzunluğunda bisiklet yoluna sahip Kopenhag'da, halkın %62’si işe ya da okula giderken bisiklet kullanıyor. Listede 12. sırada Kolombiya'nın başkenti Bogota yer alırken Japonya'nın başkenti Tokyo ise 16. sırada yer buldu. Türkiye’den herhangi bir şehir ise ilk 20’de yer almıyor.

İkinci sırada yer alan Hollanda'nın başkenti Amsterdam ise 400 kilometre uzunluğunda bisiklet yoluna sahip. Listenin üçüncü sırasında yer alan bir başka Hollanda şehri Utrecht'de, 22 bin kapasiteli, dünyanın en büyük bisiklet parkı bulunuyor.

Bisiklet dostu şehirler sıralamasında Belçika'nın Antwerp şehri dördüncü sırada yer alıyor. Beşinci sırada yer alan Fransa'nın Strasbourg şehrinde de verilere göre halkın %16'sı işe giderken bisiklet kullanıyor.

2015 yılında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hazırlanan ve Türkiye'nin ilk bisiklet yolu yönetmeliği olan “Şehir İçi Yollarda Bisiklet Yolları, Bisiklet İstasyonları ve Bisiklet Park Yerleri Tasarımına ve Yapımına Dair Yönetmelik” bisikletli ulaşım altyapısının oluşturulmasına yönelik önemli girişimlerden biri oldu. Bu yönetmeliğin amacı şehir içi yollarda bisikletlerin ulaşım amacıyla kullanılmasını sağlamak, bisiklet yolları, bisiklet istasyonları ve bisiklet park yerlerinin planlanmasına ilişkin esasları düzenlemek oldu. Türkiye’den bisiklet yolu kilometresi bakımından Konya, paylaşım sistemi bakımından İstanbul en bisikletli ulaşım dostu şehirler olarak ön plana çıkıyor. 2020 itibarıyla Konya'da 550 km bölünmüş bisiklet yolu bulunuyor.

2019 verilerine göre, Konya'nın ardından en uzun bisiklet yoluna sahip şehirler 160 kilometre ile İstanbul, 65 kilometre ile Eskişehir, 60 kilometre ile İzmir ve 57 kilometre ile Sakarya oldu. Bisiklet paylaşım sistemi konusunda İstanbul en yaygın ağa sahip. 2021 verilerine göre İSBİKE adı altında İstanbul’un 261 bisiklet paylaşım istasyonu bulunuyor. Yine 2021 verilerine göre Konya’da 80, İzmir’de ise 55 adet bisiklet paylaşım istasyonu yer alıyor.