ÇAYKUR, Varlık Fonu'na Devredildiğinden Beri Zarar Ediyor

Türkiye Varlık Fonu (TVF), yurt içinde kamuya ait olan varlıkları ekonomiye kazandırmak, dış kaynak temin etmek, sermaye piyasalarında araç çeşitliliği ve derinliğine katkı sağlamak, finansal piyasaların çeşitliliğine katkı sağlamak ve gelecek nesillere ekonomisi güçlü bir ülke bırakmak amacıyla 26 Ağustos 2016’da kuruldu. Şubat 2017 itibarıyla ise Türkiye’nin içinde bulunduğu olağanüstü hâl ve kanun hükmünde kararname yetkisiyle birçok büyük kamu kuruluşu bu fona devredildi. 2020 yılında ise portföyünde 8 farklı sektörden 22 farklı şirket bulunduran bu fona devredilen şirketler arasında; THY, Halkbank, Ziraat Bankası, Borsa İstanbul, Türk Telekom, PTT, Türkiye Petrolleri ve Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü (ÇAYKUR) da bulunmakta.

Geçtiğimiz yıllarda özellikle Türkiye Varlık Fonu’na devrinden sonra gerek birçok siyasi tarafından gerekse de kamuoyu tarafından en çok konuşulan kurumların başında ÇAYKUR geliyor. Bunun başlıca sebeplerinden en önemlisi de ÇAYKUR’un Varlık Fonu’na devrinin ardından açıkladığı yıllık faaliyet raporları ve bu faaliyet raporlarında yer alan yıllık bilanço zararları.

Dünyada kişi başına en fazla çay tüketen ülke konumunda olan Türkiye'de ÇAYKUR, 1983 yılında kuruldu. Şubat 2017’de de Türkiye Varlık Fonu’na devredilen kurumlar arasındaydı. TVF’ye devredilmeden önce ÇAYKUR’un faaliyet raporları incelendiğinde, özellikle TVF’ye devredilmeden önceki son iki yılda ÇAYKUR’un bilançosunun öngörülenin de ötesinde kâr ettiği gözlemlenmekte. ÇAYKUR’un son 10 yılda öngörülen ve gerçekleşen bilanço kârı ya da zararlarına bakıldığında sadece 2014, 2015 ve 2016’de kurum yıl sonunda kâr etmiş. Diğer yıllarda ise ÇAYKUR dönemi zarar ile hatta çoğunda öngörülenin de ötesinde zarar ile kapatmış. Ayrıca ÇAYKUR’un Türkiye Varlık Fonu’na devrinden sonraki yani 2017-2021 yılları arasındaki zararı yaklaşık 2,6 milyar TL seviyesinde.

Yayınlanan 2021 faaliyet raporunda ise zarar 503 milyar 839 milyon TL olarak açıklandı. Kurumun yıllara göre bilanço kâr ve zararı ise aşağıdaki grafikteki gibi:

ÇAYKUR’un yayınladığı faaliyet raporları neticesinde yıllar içerisindeki bilançosu kümülatif olarak analiz edildiğinde ise kurumun TVF’ye devredildiğinden sonra oldukça fazla seviyede zarar açıkladığı ve bilanço zararının da artarak devam ettiği görülüyor. 2010 yılında 165,3 milyon TL olan bilanço zararı 2013 yılında 343,9 milyon TL seviyesine çıksa da 2016 yılında 227,1 milyon TL seviyesine inmişti. Varlık Fonu’na devrinin ardından kurum toplamda 2,6 milyar TL bilanço zararı açıkladı ve kümülatif olarak ÇAYKUR’un toplam bilanço zararı 2 milyar 838 milyon TL seviyesine yükseldi.

ÇAYKUR’un bilanço zararına en çok etki eden kalemlerden birisi de kısa vadeli borçlanma giderleri. 2010 yılında 8,3 milyon TL olan kurumun kısa vadeli borçlanma gideri 2015 yılında 41,1 milyon TL seviyesine çıksa da ardından oldukça yüksek oranda artış gösterdi. 2016 yılında 110,6 milyon TL seviyesine yükselen gider kalemi, 2017 yılından itibaren ise hem değer olarak hem de bilanço zararı içindeki payı olarak da oldukça etkili oldu. Kamuoyu tarafından Varlık Fonu’na devredilmesinin de sebep olarak gösterildiği kısa vadeli borçlanma giderlerinin bilanço zararına oranı 2017’de %65, 2018’de %53, 2019’da da %62, 2020'de %59, 2021'de ise %85 olarak gerçekleşti.

ÇAYKUR’un son 10 yıldaki satış geliri performansına bakıldığında, 2021 yılında geçtiğimiz yıllara göre daha pozitif bir performans söz konusu. 

Son yıllarda Türkiye’nin en önemli gündem konularında biri de makroekonomik göstergelerin başlarında gelen istihdam.  2020'de ÇAYKUR bünyesinde istihdam ettiği kişi sayısı 6 bin 670'e düşmüş, istihdamda olan geçici işçiler ise 4 bin 220'ye yükselmişti. 2021'de ÇAYKUR'da istihdam edilen kişi sayısı 5 bin 284'e, toplam işçi sayısı ise 1.007 kişiye düştü.

Bunun yanında kurumun yıl sonu toplam istihdamı da raporlarda mevcut. Buna göre de 2020 yıl sonundaki toplam istihdam 2 bin 615 kişi iken, 2021'de toplam istihdam 2 bin 216'ya geriledi.