“Müsait”, “Kirli”, “Esnaf” ve “Serbest” Kelimelerinin TDK Sözlüğündeki Tanımlarına Dair İddialar Doğru mu?

Bir Instagram hesabı tarafından 11 Ekim 2021 tarihinde yapılan paylaşımda; TDK sözlüğünde “müsait” kelimesinin flört etmeye hazır olan, kolayca flört edebilen kadın; “kirli” kelimesinin aybaşı durumunda bulunan kadın; “esnaf” kelimesinin kötü yola sapmış olan bir kadın; “serbest” kelimesinin ağırbaşlı olmayan hoppa bir kadın olarak tanımlandığı iddia edildi. Gönderi 440 binin üzerinde görüntülenme 13 binin üzerinde beğeni almış.

Paylaşımda geçen metin şu şekilde:

TDK sözlüğünde “müsait”, “serbest”, “kirli”, “yollu”, “boyalı”, “esnaf” gibi bazı kelimelerin cinsiyetçi ifadeler ile tanımlanmaları, cinsiyet eşitliğinin sağlanmasında dil kullanımı ve ifade yöntemlerinin önemi çerçevesinde uzun bir süredir tartışılıyor. TDK’de yer alan cinsiyetçi kelime tanımlarının kamuoyunun tepkisini çekmesi üzerine anlamların sözlükten kaldırılması adına yapılan başvuruların TDK tarafından reddedilmesi ile konu 2015 yılında yargıya taşınmıştı. Görülen dava sonucunda cinsiyetçi kelime anlamlarının sözlükten çıkarılmasına yönelik bir karar alınmış, karar TDK tarafından istinafa taşınmış ve yürütme durdurulmuştu.

Cinsiyetçi tanımlamaların sözlüklerde yer alıp almamasına dair tartışmalar dil bilimciler arasında halen tartışılmaya devam eden bir konu. Kelimelerin halk arasında kullanılan anlamlarının sözlüklerde de yer alması gerektiğini savunan görüşler; tanımlamalara sözlüklerde yer verilirken anlamın dışlayıcı ve cinsiyetçi olduğunun mutlaka özel işaretler ile belli edilmesi gerektiğini savunan düşünceler; ifadeler cinsiyet eşitliği açısından oldukça sakıncalı olduğu için sözlüklerden bu tanımların tamamen kaldırılması yönünde fikirler tartışmanın taraflarından bir kaçını oluşturuyor. Sözlüklerden cinsiyetçi ifadelerin kaldırılması sürecinin durdurulması üzerine, uzmanlar TDK’ya sözcüklerin tartışmalı anlamlarının yanına bilgilendirici bir uyarı ya da işaret konulması için bir çağrı yapmış olsa da, tartışılan cinsiyetçi tanımlamalar Türk Dil Kurumu’nun Güncel Türkçe Sözlüğü içerisinde bulunmaya devam ediyor.

Türk Dil Kurumu’nun sözlükleri Türkçe için temel kaynaklar olarak kabul ediliyorlar. TDK’nin Güncel Türkçe Sözlüğünde yer alan bazı kelimelerin isim, sıfat, mecaz veya argo anlamları verilirken cinsiyetçi ifadeler ile tanımlanmaları cinsiyet eşitliği kapsamında sık sık gündeme gelen bir konu. Benzer bir şekilde, son zamanlarda sosyal medyada TDK sözlüğünde yer alan "müsait", "kirli", "esnaf", "serbest" kelimelerinin cinsiyetçi tanımlar ile sunulduğu üzerine iddialar dolaşıyor. İddiaların doğruluğu, TDK Güncel Türkçe Sözlüğünde kelimeler aratılarak kontrol edilebilir.

Müsait kelimesi, TDK Güncel Türkçe Sözlük’te iki anlam ile tanımlanmış. Anlamların ikisi de sıfat bildiriyor. Birincisi “uygun, elverişli”. İkincisi ise teklifsiz konuşma kategorisi ile, iddiada dolaşan şekilde “flört etmeye hazır olan, kolayca flört edebilen (kadın).”

Kirli kelimesi, üç anlamda verilmiş. Birinci anlam, “leke, toz vb. ile kaplı, pis, murdar, mülevves”. İkinci anlam, iddiadaki gibi “aybaşı durumunda bulunan (kadın).” Üçüncü anlam, mecaz kategorisi ile “toplumun değer yargılarına aykırı olan.” olarak tanımlanmış.

Esnaf kelimesi de üç anlamda verilmiş. Birinci anlamı “küçük sermaye ve zanaat sahibi”. İkinci anlamı mecaz olarak, “başlıca düşüncesi, mesleğinin bütün inceliklerinden yararlanıp bunları karşısındakinin zararına kullanarak ve meslekte kötü örnek oluşturarak çok para kazanmak olan kimse.” olarak verilmiş. Üçüncü anlam ise iddiada dolaştığı şekli ile, argo kategorisinde, “kötü yola sapmış olan kadın.” olarak tanımlanıyor.

Serbest kelimesi, sekiz farklı anlamda veriliyor ve iddiada verilen tanımlama bu anlamlar arasından altıncısı. Serbest, birinci anlamıyla “hiçbir şarta bağlı olmayan, istediği gibi davranabilen, erkin” olarak verilmiş. İkinci olarak, “tutuklu veya bağımlı olmayan, özgür, hür.”, üçüncü anlam, “zamanını istediği gibi kullanabilen, yapacak bir işi olmayan.” Devam eden listede altıncı anlam da daha öncekiler gibi bir sıfat. Serbest kelimesinin sıfat olarak anlamlarından biri, TDK Güncel Türkçe Sözlük’te “ağırbaşlı olmayan, hoppa (kadın)” olarak veriliyor.

Aynı kelimeler Türk Dil Kurumu yerine Türk Dil Derneği’nin sözlüğü kullanılarak aratıldığında ise “kirli” kelimesine ait tanımlamalarda “(kadın için) aybaşı durumunda bulunan” ifadesine rastlansa da; “serbest”, “müsait” ve “esnaf” kelimeleri tanımlanırken Türk Dil Kurumu sözlüğünde bulunan tartışmalı ifadelerin kullanılmadığı görülebilir.

Bir Instagram hesabı tarafından yapılan paylaşımda TDK sözlüğünde “müsait” kelimesinin flört etmeye hazır olan, kolayca flört edebilen kadın; “kirli” kelimesinin aybaşı durumunda bulunan kadın; “esnaf” kelimesinin kötü yola sapmış olan bir kadın; “serbest” kelimesinin ağırbaşlı olmayan hoppa bir kadın olarak tanımlandığı iddia edildi. TDK Güncel Türkçe Sözlük internet adresinde iddia konusu kelimeler için verilen anlamlar arasında iddiada geçen tartışmalı tanımların da yer aldığı görülüyor. TDK Güncel Türkçe Sözlük’te “müsait” sıfatının anlamlarından biri “flört etmeye hazır olan, kolayca flört edebilen kadın” olarak verilmiş. “Kirli” sıfatının anlamlarından biri için, “aybaşı durumunda olan (kadın)” kişi ifadesi kullanılmış. Esnaf kelimesinin argo anlamı “kötü yola sapmış olan kadın”; serbest kelimesinin sıfat anlamlarından biri olarak ise “ağırbaşlı olmayan, hoppa (kadın)” tanımlaması yapılmış.