Görsel Yeni Atanan İngiliz Büyükelçisinin Arabasını Çeken Jön Türkleri mi Gösteriyor?

Yapay zekâ ile üretilen tarihsel görünümlü fotoğraflar, geçmişe dair algımızı kolayca yönlendirebiliyor. Böyle görseller, gerçek bir olayla ilişkilendirildiğinde özellikle güçlü bir etki yaratıyor çünkü insanlar “fotoğraf varsa olmuştur” mantığıyla hareket edebiliyor. Ancak yapay zekâ, sahnenin kimin tarafından, hangi bağlamda yaşandığını değiştirebilir ya da olduğundan farklı gösterebilir. Bu da geçmişteki olayların anlamını kaydırarak, tarihsel figürler veya toplumsal hareketler hakkında yanlış algılar üretilmesine yol açabilir. 

Görselde kalabalık bir caddenin ortasında süslü bir at arabası görülüyor. Arabada silindir şapka takmış resmi kıyafetli bir adam oturuyor. Arabayı ise önde yürüyen birkaç takım elbiseli adam iplerle çekiyor. Çevrede Osmanlı dönemini çağrıştıran fesli ve takım elbiseli kalabalık bir topluluk bulunuyor, arka planda ise bir cami kubbesi ve minaresi dikkat çekiyor. Paylaşımın açıklamasında ise şu metin yer alıyor:  “Yeni atanan İngiliz büyükelçisinin arabasındaki atları sökerek kendilerini bağlayıp Sirkeciden sefârete kadar çekip götüren ve kendilerine “Jöntürk” diyen eşekler.  Şimdi de bunların zürriyetleri ile uğraşıyoruz.”

Bu fotoğrafın yapay zekâ üretimi olduğunu anlamak için birkaç ipucu öne çıkıyor. Öncelikle kalabalığın yüzleri birbirine çok benziyor ve ayrıntılarda bulanıklık ile tekrar eden ifadeler görülüyor. Arabayı çeken kişilerin vücut oranlarında ve ellerinin tutuşunda doğallık yok; kasların, parmakların ve hareketin akışı gerçek bir fotoğraftaki kadar tutarlı değil. Arabanın üzerindeki süslemeler ve objeler de fazla simetrik ve “plastik” görünümlü. Arka planda görülen cami ve binalar ise tarihi bir fotoğraftan çok dijital bir illüstrasyonu andırıyor. Tüm bu detaylar, görüntünün gerçek bir tarihî belge değil, yapay zekâ tarafından üretilmiş bir sahne olduğunu açıkça ortaya koyuyor. 

Fotoğrafın sol alt köşesinde Google’ın yapay zekâsı Gemini’nin filigranı yer alıyor. Ayrıca görsel Google Görseller’e yüklendiğinde, yapay zekâ araçlarıyla oluşturulduğuna dair uyarı veriliyor.

Konuyla ilgili araştırma yapıldığında, hikâyenin çevrimiçi ortamda ilk kez Milliyet gazetesinde Melih Aşık tarafından aktarıldığı görülüyor. Aşık, kaynak olarak Ali İhsan Tokgöz’ün Matbuat Hatıralarım adlı kitabını göstermiş. Bu kitapta, 1908 Devrimi’nin ardından İstanbul’a gelen Britanya Elçisi Gerald Lowther’ın coşkuyla karşılandığı, kalabalıktan bazı gençlerin elçinin arabasının atlarını sökerek arabayı kollarıyla çektiği anlatılıyor. Daha sonraki aktarımlarda ise kaynaklar arasına Ali Haydar Midhat Bey’in Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Hatıralarım adlı eseri de eklenmiş. Akademik araştırmalarda da Doğu Ergil’in 1975 tarihli makalesinde bu olaya kısaca değinildiği görülüyor.