Freedom House 2017 Raporu'nda Türkiye Kötü Durumda

Her yıl düzenli olarak çeşitli ülkelerde özgürlük durumlarına ilişkin raporlar yayınlayan bir kuruluş olan Freedom House, 2016 yılına dair değerlendirmelerini içeren “Dünya’da Özgürlük 2017” isimli raporu yayınladı. Türkiye’nin özgürlüklerle ilgili karnesinin gittikçe kötüleştiğini ifade eden raporun detaylı incelemesini ilginize sunuyoruz.

2017 Raporunda Türkiye’nin Notu Dramatik Bir Düşüş Gösteriyor

Freedom House 1970’li yılların başından beri dünyada 180’in üzerinde ülkede siyasi haklar ve sivil özgürlüklerle ilgili her yıl değerlendirmelerini içeren raporlar yayınlayan ve bu alanda sıklıkla kullanılan bir veri kaynağı oluşturan bir kuruluştur. Kuruluş değerlendirmesini yaparken raporun yayınladığı yıldan bir önceki yılda yaşanan (ör. Rapor 2017’de yayınlanıyorsa, içeriği 2016’da olan gelişmeler) siyasi, toplumsal, hukuki ve diğer gelişmeleri ve hak ihlallerini inceler ve toplamda 7 alt başlıkta bu gelişmeleri değerlendirir. Sonuç olarak da 3 aşamalı bir notlama sistemi ile ülkelerin özgürlük durumunu/statüsünü belirler. Bu 3 aşamadan ilki, bahsi geçen alt başlıkların puanlanmasıdır. Siyasi katılım, adil ve şeffaf seçimler gibi konuları kapsayan Siyasi Haklar kategorisinde 3 alt başlık bulunmakta ve toplamda bir ülkeye maksimum 40 puan verilebilmektedir. Diğer bir deyişle siyasi haklar için belirlenen 3 alt başlıkta toplam 40 puan alan bir ülkede siyasi hakların durumu olabilecek en iyi haldedir. İfade özgürlüğü, hukukun üstünlüğü gibi konuları kapsayan Sivil Özgürlükler için belirlenen 4 kategoride en çok alınabilecek puan 60’dır ve bu puan söz konusu ülkede sivil özgürlüklerin durumunun en iyi noktada olduğunu gösterir.

Bu noktada 2002-2016 yılları arasında Türkiye’nin durumu incelenebilir. Kuruluşun 2016 yılındaki gelişmeleri göz önünde bulundurarak hazırladığı raporda Türkiye’nin siyasi haklar ve sivil özgürlükler açısından son 1 sene içerisinde durumu en hızlı şekilde kötüye giden ülke olduğu belirtiliyor. Sayısal açıdan ifade edecek olursak, kuruluş Türkiye’ye 2016 için siyasal haklar alanında 18 puan (2015’te 24), sivil özgürlükler alanında ise 20 puan (2015’te 29) vermiş. Bu en güncel puanlar, geçtiğimiz seneye göre oldukça dramatik bir düşüşe işaret etmekte.

Kuruluşun puanlamasının ikinci aşamasında bu puanlara denk gelen skorlar belirlenmektedir. Yüksek puanlar haklar ve özgürlüklerin durumlarının kötüye gittiğini gösterirken, skorlarda bu durum tersine çevrilmektedir. Diğer bir deyişle, siyasi haklar alanında toplam 40 puan alan bir ülkenin bu alanda durumu olabilecek en iyi seviyededir; aynı ülkenin siyasal haklar skoru ise 1 olarak belirlendiği için, düşük skorlar iyi duruma işaret etmektedir.

Puanlamanın son aşamasında ise siyasal haklar ve sivil özgürlükler alanlarındaki skorların ortalamaları alınarak, ülkelerin özgürlük durumları/statüleri belirlenir. Söz konusu ortalama 1 ila 2.5 arasında olduğunda denk gelen statü “Özgür”, 3 ve 5 arasında olduğunda “Kısmen Özgür”, 5.5 ve 7 arasında olduğunda ise “Özgür Değil” olarak belirlenir. Türkiye’nin özgürlük durumu/statüsü 1980’den beri “Kısmen Özgür”dür ancak 2016 yılı itibariyle Türkiye’nin skor ortalaması dramatik bir yükseliş gösterince, bu hakların durumlarının da aynı şekilde kötüleştiği söylenebilir. Şu anda bu iki hak kategorisinin ortalaması 4.5’tir; bu ortalama 5’i aşarsa Türkiye’nin genel statüsü “Kısmen Özgür”den “Özgür Değil”e gelme tehlikesi taşımaktadır.

Geçmişten Bugüne Türkiye’de Özgürlüklerin Durumu

Freedom House raporları 1973 yılından beri yayınlanmakta. Türkiye de kuruluşun bu ilk raporlarından beri değerlendirmeye aldığı ülkelerden biri. Aşağıdaki grafikte kuruluşun ölçtüğü her iki kategoride Türkiye’ye Freedom House tarafından verilen notlar görülebilir. Buna göre, hem siyasal haklar hem de sivil özgürlükler alanlarında Türkiye’nin en kötü durumda olduğu yıllar 12 Eylül darbesinin yaşandığı ve arkasından sıkıyönetim ilan edilen 1980 ve sonrasında başlamakta. Sivil siyasetin yeniden başladığı 1983 genel seçimleri ile siyasal haklarda kısmi bir düzelme görülürken, sivil özgürlüklerin durumunun da iyileşmesi 1980’lerin sonunda mümkün olabiliyor. Özellikle Güneydoğu’da yaşanan hak ihlalleri ve faili meçhullerle hatırlanan 1990’lı yıllar ise yine her iki hak grubunun durumlarının kuruluş tarafından kötü olarak notlanması ile dikkat çekiyor. Geçtiğimiz son 12 yıla baktığımızda ise, 2004 yılı beraber hem siyasal haklar hem de sivil özgürlükler alanlarında ciddi anlamda düzelmenin yaşandığı ancak 2015 ve sonrasında ise Türkiye’ye dair durumun dramatik bir şekilde değiştiği gözlemleniyor. Nitekim kuruluş da Türkiye’nin 1 yıl içerisinde haklar ve özgürlükler açısından durumu en kötüye giden ülke olduğunu ifade ediyor.

Kaynak