Fındık Konusu Gündemde

Fındık taban fiyatının Ağustos 2017’de beklentilerin altında bir tutarda açıklanması, fındık üreticileri tarafından tepkiyle karşılanmıştı. Bu süreçte fındık üreticilerine destek olacaklarını açıklayan CHP milletvekilleri, Ordu’dan Giresun’a kadar üç günlük bir yürüyüş gerçekleştirme kararı aldı ve konu tüm Türkiye’nin gündemine geldi. Biz de bu vesileyle, Türkiye’de fındık üretimi, ihracat ve fiyat politikalarını ele alan bir bülten hazırlamayı gerekli gördük.

Türkiye dünya fındık üretimin ve ihracatının yaklaşık %70’ini gerçekleştirerek, iki alanda da açık ara lider ülke konumunda bulunuyor. 2014 yılında 240 bin ton iç fındık üreten Türkiye’nin en yakın takipçisi 37 bin 600 tonla İtalya oldu. Önemli bir çikolata imalatçısı ve ihracatçısı olan, bu nedenle de özellikle işlenmiş fındık talebi yüksek olan İtalya, dünyanın en büyük fındık ithalatçısı konumunda bulunuyor.

Türkiye, yüzün üzerinde ülkeye fındık ihraç ediyor. İhracattaki en önemli partnerler ise Almanya ve İtalya. İki ülke sezonluk 100 bin ton üzerinde fındık ithal ederek, toplam üretimin yaklaşık %20’lik kısmına talip oluyor. Türkiye’nin fındık ihracatından elde ettiği gelir ise sezonluk ortalama 1,8 milyar dolar seviyesindeyken, ihracat gelir rekoru 2014-2015 sezonunda 2,8 milyar dolarlık gelir ile elde edildi.

Üretim konusunda lider ülke olan Türkiye, toplam fındık tüketiminde İtalya’nın ardından ikinci sıradayken, kişi başına düşen fındık tüketiminde araya bir başka çikolata devi ülke olan İsviçre’nin de girmesiyle üçüncü sırada yer alıyor. Dünya Kabuklu Yemiş Üreticileri Birliği’nin BM verilerine dayandırdığı bilgiye göre, Türkiye’de kişi başına düşen yıllık fındık tüketimi 2009’da 0,6 kiloyken 2013’de 0,9 kiloya yükselmiş.

1988-2016 arasında Türkiye’de fındık rekoltesi ortalama 506 bin tondu. Üretimde rekor 2008 yılında 800 bin tonla yakalanmışken, 2016 rekoltesi 420 bin tonla ortalamanın altında kaldı. 2013-2015 yılları arasında fındık fiyatı aniden yükselirken, yıllık bazda fiyat değişiminde rekolte büyüklüğünün çok etkili olmadığı fark ediliyor. Fındığın kilo fiyatı 2015 yılında 15 TL ile rekor kırdı.

Şu anki sistemde, fındık üretilen illerde ticaret odaları ortalama fındık fiyatlarını belirliyor ve tüccarlar bu fiyatlar üzerinden üreticilerden alım yapıyor. Fındığın görece daha kaliteli olduğu Giresun’da fiyat yükselirken, Sakarya’da daha düşük olabiliyor. Ancak bu durum sağlıklı işleyen bir serbest piyasa ekonomisini garanti altına almıyor. Üreticiler fındık piyasasının büyük firmalar tarafından kolaylıkla manipüle edilebildiğini ifade ediyorlar. Özellikle 2002-2014 yılları arasında fındık ihracatı şampiyonu olan Oltan Gıda firmasının, 2014 yılında İtalyan çikolata devi Ferrero Gruba satılması ile bu firmanın fındık ihracatı konusunda neredeyse bir tekele dönüşmesinin fiyat politikaları üzerinde etkili olduğu düşünülüyor. Dünya gazetesinin haberine göre Ferrero fabrikalarında kullanılan fındığın %80’i Türkiye’den alınıyor.

Resmi açıklamalarda bu sene fındık fiyatlarının düşük olmasının sebepleri arasında fındık rekoltesinin yüksek olması öne çıkarılıyor. Mevcut sistemde fındık alım fiyatları Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından belirlenirken, üreticiler bu uygulamanın sağlıksız olduğunu ve fiyatların yerel düzeyde; fındık üreticilerinin de içinde yer aldığı İl Tarım Müdürlüğü tarafından belirlenmesinin doğru olacağını ifade ediyor. Çiftçilerden gelen öneriler arasında Ziraat Odaları, kooperatifler, birlikler ve diğer çiftçi örgütlerinin demokratik yapılara kavuşturularak süreçte söz hakkına sahip olmaları da öne çıkarılıyor.

Açıklanan serbest piyasa taban fiyatlarının üreticiyi memnun etmemesi üzerine Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, Toprak Mahsulleri Ofisi’nin (TMO) fındık alımı yapacağı duyuruldu. Serbest piyasada kilosu 7 ila 8,5 TL arasında değişen fındığa, TMO fındığın kalitesine göre 10 ya da 10,5 TL ödüyor.

Ancak, üreticiler bir kilo fındığın maliyetinin 9,75 TL’ye kadar çıkabildiğini belirtiyor. Bu durumda 10 TL’lik devlet alım garantisi de çiftçiler için sevindirici bir haber olmuyor. İlave bir öneri olarak, Giresun Ziraat Odası Başkanı Nurettin Karan TMO’nun yanı sıra, Fiskobirlik’in de hükümet garantörlüğünde alım yapması gerektiğini belirtiyor. Karan, böylece piyasanın kendi dengesini bularak, fiyatların yükselişe geçmesine katkıda bulunacağı belirtiliyor.

Görüldüğü gibi konuyla ilgili olarak hem hükümet hem de çiftçiler farklı öneriler getiriyor. Ancak, önerilerin birçoğu fındık sektöründeki yapısal sorunları gidermekten ziyade, sezonu kurtarmaya yönelik, küçük çaplı fiyat ayarlamalarından öteye gitmiyor. Çözüm olarak Türkiye’nin fındık üretimini daha planlı bir hale getirmesi, bizzat üreticileri karar alma süreçlerine dâhil etmesi, üretimde verimliliğini arttırması ve en önemlisi de katma değeri yüksek işlenmiş fındık ve yan ürünler ihracatına ağırlık vermesi akla daha yatkın geliyor.