“Black Friday” Teriminin Köle Ticaretiyle İlgisi Var mı?

Söz konusu iddia birçok sosyal medya hesabı tarafından paylaşılmış.

Black Friday’i (Kara Cuma) köle ticaretiyle ilişkilendiren paylaşımlar yıllardır sosyal medya platformlarında dolaşımda bulunuyor. 2022 yılında da bu günü Amerika Birleşik Devletleri’ndeki (ABD) kölelik dönemiyle bağdaşlaştıran birçok paylaşım yapıldı. Black Friday, ABD’de Şükran Günü’nü takip eden ilk Cuma gününe deniyor. Gün, Christmas alışveriş sezonunun başlangıcı kabul ediliyor ve birçok mağazada kayda değer indirimler yaşanıyor. 

Bu terimin nasıl çıktığına yönelik ise birçok teori söz konusu. Terimin çıkış noktasını bulmak için arama motorlarında anahtar kelimeler kullanılarak yapılan aramalarda ABD’li doğruluk kontrolü platformu Politifact’in ve National Geographic’in makalelerine ulaşmak mümkün. National Geographic’te Kara Cuma ifadesinin 24 Eylül 1869 Cuma günü iki Wall Street borsacısının tüm altın piyasasını ele geçirmeye çalıştığı gün ortaya çıktığına dair bir teori yer alıyor. Jay Gould ve Jim Fisk adlı iki borsacı fiyatları yükseltmek amacıyla yüklü miktarda altın satın almış ancak bu iki borsacının planı geri teperek, altın piyasasının çöküşe geçmesinin ve birçok yatırımcının iflas etmesinin sonucu olarak bu güne “Kara Cuma” adı verilmiş. ABD piyasalarında hızlı düşüşlerin yaşandığı günlere bu isimlendirmenin yapılması da “Kara Cuma” ile bir gelenek haline gelmiş. Örneğin 1929 Büyük Buhranı’nın sinyalleri de 24 Ekim 1929’da bu kez bir “Kara Perşembe” ile başlamıştı. 

“Black Friday” isminin alışveriş ile ilişkilendirilmesi ise yaklaşık bir asır sonraya, 1960’lı yıllara uzanıyor. Britannica’da, bir dönem her Şükran Günü’nden sonraki cumartesi, ABD’nin Philadelphia şehrinde ordu ile donanma takımları arasında Amerikan futbolu maçı gerçekleştiğini belirtilmiş. Cuma günü Christmas alışverişi yapmak ve cumartesi günü futbol maçını izlemek için şehre banliyölerden ve çevre illerden birçok insanın gelmesiyle birlikte şehirde trafik ve kargaşa üst düzeye çıkmış. Memurlarının uzun saatler çalışmak zorunda kalması sonucu Philadelphia polisi günü “Kara Cuma” olarak adlandırmış.

Terimin yaygın kullanımı ise 1980’lere rastlıyor. Bu dönemde işletmeler terim üzerinden negatif atıfları pozitife çevirerek yeni bir marka yarattı. “Kara Cuma” artık sadece Şükran Günü’nden sonraki cuma gününü değil hafta sonunu (Small Business Weekend) ve pazartesi (Cyber Monday) gününü kapsayan dört günlük bir alışveriş festivalini imliyor. Üstelik “Kara Cuma”  artık küresel bir marka. 

İddia, 2021'de Politifact tarafından da incelenmiş.

Bir Twitter hesabı tarafından yapılan paylaşımda “Black Friday” yani “Kara Cuma” teriminin 1852’de ABD’de Şükran Günü’nden sonraki Cuma düzenlenen köle pazarından geldiği iddia edilmişti. “Kara Cuma” terimi ilk olarak 1869’da altın piyasasındaki çöküş günü için kullanılmış. Terimin alışverişle ilişkilendirilmesiyse yaklaşık 100 yıl sonra gerçekleşmiş. ABD’nin Philadelphia şehrinde Şükran Günü sonrası alışveriş kalabalığının neden olduğu kaos, Philadelphia polisi tarafından Kara Cuma olarak adlandırılmış. Bu terim 1980’lerden sonra yaygınlaşarak uluslarararası indirim günlerinin bir ismi haline geldi.