Türkiye Madenciliğinde Güvenlik Sorunu

14 Ekim 2022’de Bartın’ın Amasra ilçesindeki Türkiye Taşkömürü Kurumu Amasra Müessese Müdürlüğüne bağlı bir maden ocağında meydana gelen patlamada, yer altında kalan 110 işçiden 41’i hayatını kaybetti. Yaşanan olayla birlikte ülke genelinde madencilik ve maden kazaları yeniden gündeme geldi.

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Zonguldak Milletvekili Deniz Yavuzyılmaz, maden kazasının ardından Twitter hesabından yaptığı  paylaşımla 2019 yılında Sayıştay tarafından Amasra’daki madende patlama riskinin öngörüldüğü iddiasını öne sürmüştü. Yavuzyılmaz’ın iddiasıyla birlikte 2019 yılına ait Sayıştay raporu, gündemin en çok tartışılan konularından birisi haline geldi. Sayıştay’ın 2019 yılında yaptığı denetimin ardından yazdığı rapora internet üzerinden ulaşmak mümkün. 

Raporun 65. sayfasında 2019 yılında müessesenin dengelenmiş üretim derinliğinin -300 metreye ulaştığı, bu derinleşmenin ani gaz degajı ve grizu patlaması gibi ciddi kaza risklerini artırdığı ifade edilmiş. Bunun yanı sıra raporda 2019 yılında müessesede toplam 190 iş kazası yaşandığı belirtilirken 2018’e göre sayının yüzde 70 oranında artmış olduğuna yer verilmiş.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 14 Ekim 2022 tarihinde yayımladığı “Ücretli Çalışan İstatistikleri” verilerine göre Ağustos 2022 itibarıyla dünyada en tehlikeli iş kollarından biri olan madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe, 145.974 ücretli işçi çalışıyor.  Madencilikte toplu ölümler genellikle grizu patlaması nedeniyle meydana geliyor. Amasra’daki patlamayla ilgili soruşturma sürerken Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, ilk değerlendirmelere göre olayın nedeninin grizu patlaması olduğunu söylemişti. 2014 yılında 301 maden işçisinin ölümüyle sonuçlanan Soma faciası da yine grizu patlaması ve karbonmonoksit gazı zehirlenmesi kaynaklıydı.

Grizu, hava ve metan gazı karışımı olarak açıklanıyor. Kömürün yıllar içindeki oluşumu esnasında büyük miktarda gaz oluşuyor ve çoğunlukla kömür ve kayalar içinde depolanıyor. Yüzde 90’ı metandan oluşan depolanan gazın basınç dengesi kömür madenciliğiyle bozuluyor. Metan gazının maden ocağına yayılmasıyla birlikte yangın, boğulma ve patlama gibi felaketlerle karşılaşılabiliyor.Grizu patlamaları havada %5-15 arası metan bulunduğunda, en şiddetli patlama ise havada %9-9.5 civarında metan bulunması halinde meydana geliyor. Grizu patlaması yaşanması için metan gazı, oksijen ve karışımın patlamasına neden olan bir kıvılcım veya bir ısı kaynağının bir araya gelmesi gerekiyor.

TMMOB Maden Mühendisleri Odası (MMO), 2021 yılının Mart ayında “Madencilikte Yaşanan İş Kazaları Raporu” başlığıyla 2010 ve 2020 yılları arasında yaşanan önemli olayları derlediği bir rapor yayımladı. MMO raporunda dikkat çeken noktalardan birisi Türkiye ile ABD arasında 2019 yılı karşılaştırılması. Rapora göre, 2019 yılında kömür üretimi Türkiye’de 90 milyon ton olarak gerçekleşirken ABD’de 640 milyon ton olarak gerçekleşti. ABD’de 1100 işyeri bulunuyorken Türkiye’de 443 işyeri bulunuyordu. Kömür madenciliğinde çalışan sayılarına bakıldığında da ABD’de 1,5 kat fazla olduğu görülüyor. Fakat iki ülke arasında üretim ve istihdamdaki farka rağmen 2019’da Türkiye’de maden kazasında hayatını kaybeden işçi sayısı ABD’den daha fazla. MMO’nun derlediği verilere göre madencilikle ilgili faaliyet gruplarında 2018’de Türkiye’de her 100 bin kişi başına ölüm sayısı 44 olurken bu sayı Avustralya’da 3,4, ABD’de ise 14.1.  

Madencilik sektöründe 2010-2020 arasında 1042 emekçi hayatını kaybederken, toplam ölüm sayısının tüm sektörlerdeki toplam ölümlere oranı yüzde 7,5 oldu. Türkiye madenciliğinde 10 yılda ABD’ye kıyasla 7 kat daha fazla kaza meydana gelirken, ölümlerin yüzde 55’i kömür ocaklarında meydana geldi. 

Türkiye’de işçi güvenliği sadece madencilik sektörüyle sınırlı bir sorun değil. Uluslararası Sendikalar Konfederasyonu (ITUC), her yıl dünyada çalışma koşullarını değerlendirdiği “Küresel İşçi Hakları Endeksi” yayımlıyor. 2022 yılına dair endeksinde ITUC, işçi olmak için Türkiye’yi Belarus ile birlikte Avrupa’nın en kötü iki ülkesinden biri olarak değerlendirmişti. Bununla birlikte Türkiye raporda 2022 yılında işçi olmak için en kötü 10 ülke arasında gösterildi. 

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi (İSİG), Türkiye’de gerçekleşen iş cinayetleriyle alakalı her ay rapor yayımlıyor. İSİG’in 12 Ekim 2022 tarihinde yayımladığı rapora göre, Türkiye’de 2022 yılının ilk dokuz ayında en az 1359 işçi hayatını kaybetti.