Türkiye'de Regl Yoksulluğu

Regl olan kişilerin bu dönemde ped ve tampon gibi menstrüel ürünlerin yanında; temiz su ve tuvalet gibi temel ihtiyaçlara ulaşamaması sorunu regl yoksulluğu olarak tanımlanıyor. Türkiye’de ve dünya genelinde regl yoksulluğu konusunda kısıtlı veri ve araştırma bulunuyor. Konuşmamız Gerek Derneği tarafından 18 yaşından büyük 4108 kişiden toplanan verilerle hazırlanan Türkiye’de Regl Yoksulluğu Araştırması, menstrüel ürünlere ulaşımda yaşanılan zorlukları, erişimin kırılganlığını ve güvencesizliklerin altını çiziyor. 

Regl yoksulluğu, regl olan kişilerin bu dönemde ihtiyaç duydukları ped ve tampon gibi menstrüel ürünlerin yanı sıra; temiz su, temiz bir tuvalet ve çöp kutusu gibi temel ihtiyaçlara erişememe sorunu olarak tanımlanıyor. Derin Yoksulluk Ağı'nın İstanbul'da yaptığı bir araştırmada pandemi döneminde açlık sınırındaki ailelerin %82'sinin hijyenik pede erişemediği belirtilmişti. Sorunun temelleri genelde ekonomik yetersizlikler olarak görünse de, çalışmalar üst gelir gruplarının dahi bu durumla yüzyüze gelebileceğini gösteriyor. Regl tabusu, regl olmanın ve beraberinde gelen ihtiyaçların konuşulmamasını ve saklanmasını sosyal bir norm hâline getirerek, bu konuda doğru bilgilere erişimi de zorlaştırıyor. Konuşmamız Gerek Derneği tarafından hazırlanan Regl Yoksulluğu Araştırması’nda regl tabusunun “derin yoksullukla mücadele, sürdürülebilirlik, üreme adaleti ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin kesişiminde bir sosyal sorundur” şeklinde açıklandığını görüyoruz. Menstrüel ürünlere uygulanan adaletsiz vergilere de bu lensten bakıldığında, temel ihtiyaç sayılan çeşitli ürünlerden alınan yüksek vergilerin regl yoksulluğu ve regl tabusunu destekler nitelikte olduğu görülüyor. Türkiye’de %18 yani en yüksek KDV oranından vergilendirilen hijyenik pedlerin vergisi, geçtiğimiz aylarda Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, 28 Mart 2022 tarihinde yaptığı konuşmada, çeşitli ürünlerde enflasyona karşı mücadele kapsamında uygulanacak KDV indirimleri ile düşürüldü. 1 Nisan 2022’de yürürlüğe giren karar ile ped ve tamponların KDV oranı %18'den %8'e indirildi. Ancak hızla artan enflasyonla birlikte KDV indiriminin ped fiyatlarına yansımasının çok hissedilmediğine yönelik yorumlar gündemde. 

Araştırma, Türkiye’nin 81 ilinden 18 yaşından büyük 4108 katılımcı ile gerçekleştirilmiş. 18-53 yaş aralığındaki katılımcıların yaş ortalamasının ise 28 olduğu belirtiliyor. Örneklemde en kalabalık beş il; İstanbul (%40.8, N=1673), Ankara (%15.6, N=638), İzmir (%8.2, N=335), Adana (%6.5, N=268), Bursa (%2.9, N=119) ve Antalya (%2.3, N=93) şeklinde temsil edilmiş. Bunun yanında Ardahan, Artvin, Kilis ve Yozgat yalnızca birer kişiyle temsil edilmiş. Araştırma yine de Türkiye’de şimdiye kadar yapılan en kapsamlı regl yoksulluğu araştırmalarından olduğu ve regl yoksulluğunun çeşitli yönlerini yansıttığından oldukça önemli veriler taşıyor. 

Regl yoksulluğunun en önemli boyutlarından biri ekonomik olduğundan, katılımcıların gelir dağılımını belirtmek de önem taşıyor. Ancak araştırmanın bazı boyutlarında ekonomik olarak üst gelir gruplarının da bu sorundan etkilendiğini görüyoruz. Ayrıca söz konusu araştırma 18 yaş üstü kişileri kapsadığından, regl yoksulluğunun çocuklar üzerindeki etkisinin muhtemelen daha fazla olacağı ihtimalini de düşünmek gerekiyor. Ankete katılan 4108 kişinin 3741’i aylık gelirlerini beyan etmeyi kabul etmiş. Bu 3741 kişinin gelir dağılımı şu şekilde:

Regl yoksulluğu yalnızca menstrüel ürünlere ulaşımı değil, regl döneminde ihtiyaç olan başka ürün ve mekanlara erişimi de kapsıyor. Katılımcıların regl dönemlerinde ulaşmaları temel ihtiyaç olan bazı ürün ve mekanlar için verdikleri cevaplar aşağıda görülebilir. Örneklemde yer alan katılımcıların %29,8’inin kendilerini güvende hissettikleri temiz bir tuvalete ulaşımlarının ya hiçbir zaman olmadığı ya da nadiren olduğunu söylüyor. Diğer dikkat çekici noktalardan biri ise temiz tuvalet kağıdına hiçbir zaman erişemeyen ya da nadiren eriştiklerini söyleyenlerin oranının %21,9 olması. Katılımcıların %14,5’i de herhangi bir sağlık kuruluşuna ya hiçbir zaman erişemiyor ya da nadiren böyle bir olanağı bulunuyor. Temiz suya her zaman erişemediğini söyleyenlerin oranı ise %16,3. Kendisini güvende hissettikleri bir tuvalete, temiz tuvalet kağıdına ve herhangi bir sağlık kuruluşuna her zaman erişebildiğini söyleyenlerin oranındaki düşüklük de dikkat çekiyor. 

Katılımcılara regl dönemlerinde hangi menstrüel ürünleri kullandıkları sorulduğunda %90,9 oranında hijyenik pedlerin kullanıldığı görülüyor. Regl süresince kişilerin farklı ürünler kullanmayı tercih edebilecekleri düşünülerek, çalışmanın bu kısmında katılımcılara birden fazla seçenek işaretleme olanağı verildiğini belirtmek gerekiyor. Katılımcıların menstrüel ürün seçimleri şu şekilde:

“Diğer”’ seçeneğini seçen 30 katılımcının 29’u alternatif olarak kullandıkları ürünlerin detayları şu şekilde: 8’i menstrüel ürün yerine çocuk bezi, 4’ü iç çamaşırı, 3’ü pamuk, 8’i (daha ucuz olduğu için) günlük ped ve 6’sı kağıt havlu kullanıyor. 

Kullanılan menstrüel ürünler konusunda yaş ve ekonomik durum kırılımındaki detayları gözetmek de önem taşıyor. Yaş açısından menstrüel ürün kullanımı tercihlerine bakıldığında, yaş arttıkça hijyenik ped kullanımının düştüğü ve tampon kullanımının arttığı görünüyor. Bunu yanında regl döneminde tuvalet kağıdı kullandığını belirtenlerin oranının en fazla olduğu yaş grubu %15,8 ile 18-25 yaş arası. Ancak tuvalet kağıdı kullanımı her yaş grubunda hijyenik ped ve tamponun ardından üçüncü sırada geliyor. Menstrüel kap kullanımı ise en çok 25-35 yaş grubunda yaygın. 

Aylık gelir kırılımı açısından bakıldığında da gelir düzeyi arttıkça tampon ve menstrüel kap kullanımı oranının arttığı, hijyenik ped kullanımının düştüğü görülüyor. Ancak tuvalet kağıdı, bez parçası ve diğer kategorilerinin, yani aslen regl dönemi için kullanılmayan çeşitli ürünlerin kullanımının her gelir grubunda varlığını sürdürdüğü görülüyor. 

Katılımcıların %43’ü aylık menstrüel ürün giderinin 30-60 lira, %22’si 1-30 lira, %20,5’i ise 60-90 lira arasında olduğunu belirtiyor. Bunun yanında, menstürel ürünlere erişimde zorlanma algısı incelendiğinde, hiçbir zaman zorluk yaşamadığını belirtenlerin oranının yalnızca %26,4 olması dikkat çekiyor. 

Aylık gelir ve menstrüel ürünlere erişimde zorlanma algısı incelendiğinde, gelir düzeyi arttıkça erişimde daha az zorluk yaşandığı görülüyor. Ancak yine de, dikkate alınan her aylık gelir düzeyinde nadiren veya sıklıkla zorlanan kişilerin olduğu görülüyor. Çalışmada, aylık geliri 0 TL olan katılımcıların %16,3’ünün, 500 TL olan katılımcıların %14,6’sının ve aylık geliri 2.500-5.000 TL olan katılımcıların %10,5’inin menstrüel ürünlere erişimde her zaman zorluk yaşadıkları belirtiliyor. 

Menstrüel ürünlere ulaşımı yalnızca ekonomik açıdan değerlendirmek yanlış bir yönlendirme olabilir. Burada gözetilmesi gereken diğer bir faktör de bu ürünlerin yaygınlığı. Örneğin İstanbul Havalimanı’nda herhangi bir menstrüel ürüne ulaşamadığından şikayetçi kişilerin deneyimlerine sosyal medyada sıklıkla rastlıyoruz. Bu durum da, toplumda birçok kişinin düzenli olarak regl olmasına rağmen, sosyal hatta ticari yaşamın bu gerçeğe göre düzenlenmekten uzak olduğunu gösteriyor. Aşağıda görülen örneğe bu linkten ulaşılabilir.