Ekonomik Karmaşıklık Nedir?

Ekonomik üretim yapılarının yetkinliği, gelişmişlik, rekabetçilik ve dolayısıyla büyüklük durumu için bir gösterge olan "ekonomik karmaşıklık", bir ülkenin üretim yelpazesinde ne kadar farklı bilgi ve yetkinlik kullanılarak oluşturulmuş ürünler olduğuyla ilgilenen, aslında ülkelerin ekonomik üretim yapılarının bileşenleri olan bilgi ve yetkinliği ölçmeyi hedefleyen bir metodoloji. Harvard Üniversitesi akademisyenleri Ricardo Hausmann ve César Hidalgo tarafindan 2000’lerin sonlarında geliştirilmiş olan bu yöntemin, bir ülkenin ihraç ürünleri gamının üretim yapısını yeterince yansıttığı varsayılmakta ve bu düzeyler birer endeks olarak hesaplanmakta. Bu düzeylere ulaşmak için birbiriyle bağlantılı iki ölçüt üzerinden gidiliyor:

Hesaplamaları yaparken üretim değil ihracat verileri temel alınıyor. Bunun nedeni ise bir ürün ihraç edilebiliyorsa bu durumun bir "nitelik", yani belli bir standardı sağladığının göstergesi olarak ele alınmasıdır. Eğer bir ürün yasal nedenler haricinde ihraç edilemiyorsa, zaten yeteri kadar iyi ve çok sayıda üretilemiyor şeklinde yorumlanmaktadır. Ülkelerin yalnızca mevcut üretim ve ihracat yapılarını koruyarak daha yüksek gelire ulaşmasının güç olduğu, ancak daha karmaşık ürünlerin üretimi ve ihracatının yüksek gelir için daha sağlıklı bir basamak olduğu savunulmaktadır.

Endeks metadolijiyi geliştiren akademisyenler tarafından şöyle örneklendiriliyor:

“Bunu bir Scrabble oyunu gibi düşünebilirsiniz. Scrabble oyununda amacınız üzerinde harfler bulunan kare şeklindeki parçaları kullanarak kelimeler türetmektir. Elinde çok farklı harfler bulunan bir oyuncu daha farklı kelimeleri oluşturabilir. Her harfin bir ürünü üretebilmek için gerekli bilgiye eşit olduğunu düşünecek olursak uzun kelimeleri ancak çok farklı ürünler üretebilen toplumlar oluşturabilir. Ayrıca bazı harfler olmadan bazı kelimeleri oluşturmak mümkün değildir. Bu harfler de her oyuncuda olmayabilir. Örneğin elmas, uranyum gibi doğal kaynaklar nadir bölgelerde bulunurlar. Yani bazı ülkeler coğrafi konum açısından şanslıdır.”

Türkiye’yle ilgili en güncel veriler 2014 yılına ait. İhraç edilen ürünler ve dağılımları ise aşağıdaki tablodaki gibi:

Ürün bazında bir ölçüt/ gösterge olan ‘karmaşıklık düzeyi’ ise, bir ülkenin uluslararası ticarette fazla ve açık verdiği mamul ve sektörler anlamına geliyor. Ticarete konu ürünlerde karmaşıklık, "ticaret ürünlerinin, kendilerine uluslararası pazarda rekabet avantajı sağlayan ve gelişmiş teknolojik düzey, teknik emek, beceri, tedarik zincirleri ve yenilikçilik sistemlerini yansıtan özellikleri" olarak tanımlanıyor. Yüksek karmaşıklığa sahip mamuller, yüksek beceri, yoğun emek ve ileri teknoloji kullanılarak üretilmiş ürünler anlamına geliyor. Yüksek karmaşıklığa sahip mamullerde "farklılaşma" ve uluslararası rekabet gücü sağlanması ve böylelikle daha yüksek gelir elde edilmesi mümkün olabiliyor.

Aşağıdaki tabloya göre Türkiye’de ihracatın sektörel kompozisyonuna bakıldığında, toplam ihracat karmaşıklık düzeyi değerinde (EXPY7) 4 ve 7 kodlu sektörlerin (sırasıyla plastik ve kimyasallar ile makine, elektronik ve ulaşım araçları) katkı açısından diğer ülkelerin gerisinde olduğu, 5 ve 6 kodlu sektörlerin katkısında ise (sırasıyla tekstil ve hazır giyim ile demir-çelik ve diğer metaller) en başta geldiğini görüyoruz. Oysa ülke nüfusu hesaba katıldığında Türkiye’nin yakınsaması gereken ülkeler olarak düşünülebilecek Fransa ve Almanya’da plastik ve kimyasallar ile makine, elektronik ve ulaşım araçları sektörlerinin toplam EXPY’den aldığı pay sırasıyla %68 ve %72 iken, Türkiye’de %48’dir.

Yine diğer ülkelerle kıyasla, Türkiye’de ihracatın uzun dönemde başarılı bir çeşitlenme ancak vasat bir karmaşıklığa (ihracatın niteliği) sahip olduğu görülüyor. Türkiye 1980’de hem sıradanlık hem de çeşitlilik açısından dünya ortalamasına yakın bir değerlere sahipken, 2008’de çeşitlilik açısından dünya ortalamasının üstünde bir performans sergilemiş ancak üretimin sıradanlığında dünya ortalamasından farklılaşamamış. Bu da son dönemde düşük teknolojiden orta teknolojiye geçen Türkiye’nin dünya ortalamasından daha hızlı bir teknolojik dönüşüm gerçekleştiremediğini gösteriyor. Kaynaklar

http://www.radikal.com.tr/yazarlar/metin-ercan/uluslararasi-ticarette-sofistikasyon-1155343/

http://www.radikal.com.tr/yazarlar/metin-ercan/yetkinlikler-ve-ekonomik-karmasiklik-1179026/

http://atlas.media.mit.edu/en/profile/country/irq/#Economic_Complexity_Ranking

http://kanalfinans.com/editor/yenidunyaatlasi-yeni-turkiye-haritasi-ekonomik-karmasiklik