Dünyada 108,4 Milyon Kişi Zorla Yerinden Edilmiş Durumda

Mültecilerin durumunu ve yaşadıkları problemleri görünür kılmak ve bu konuda toplumda bir bilinç oluşturmak için her yıl haziran ayının 20’si Birleşmiş Milletler tarafından Dünya Mülteciler Günü olarak kabul edildi.  Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) yıllık olarak “Zorla Yerinden Edilmede Küresel Eğilimler” raporuna göre 2022 sonu itibarıyla dünyada 108,4 milyon zorla yerinden edilmiş nüfus bulunuyor. Bu nüfusun 35,3 milyonu ise mülteci. 

UNHCR raporunda dünya genelinde yerinden edilme, sığınma ve mültecilikle ilgili son eğilim ve istatistikleri uluslararası topluma sunuluyor. Yerinden edilen insanların durumunu izlemek, veri toplamak ve raporlamak için saha çalışmalarının yapıldığı rapor, mülteci ve sığınmacı sayıları, yerinden edilme nedenleri, yerinden edilen kişilerin korunmaya yönelik ihtiyaçları, yerinden edilme süreci ve istihdam gibi konuları kapsıyor. Raporda sunulan veriler uluslararası toplumun göç ve sığınmacılık konularında daha iyi politikalar geliştirmesine ve yerinden edilen kişilere daha etkili yardım sağlamasına yardımcı oluyor.

BM verilerine göre, dünyada 2022 sonunda 108,4 milyon insan zorla yerinden edilmiş durumda. 108,4 milyonun 35,3 milyonunu mülteciler, 5,4 milyonunu ise sığınmacılar oluşturmakta. Kendi ülkeleri içinde yerinden edilmiş kişi sayısı ise 2022 itibarıyla 62,5 milyon. UNHCR, 2022 sonunda zorla yerinden edilenlerin sayısının bir önceki yıla göre 19,1 milyon arttığını belirterek, bu artışın kayıtların tutulmaya başlandığı 1975’ten bu yana görülen en büyük artış olduğuna dikkat çekti. 

2022 yılında zorla yerinden edilen kişi sayısındaki artışın en büyük sebebi ise Rusya-Ukrayna savaşı. Şubat 2022’de başlayan Rusya-Ukrayna savaşı, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana yaşanan en büyük “yerinden edilme”ye neden oldu. UNHCR’ye göre, savaşın ilk günlerinde günde 200 binden fazla kişi, başta Ukrayna’nın komşu ülkeleri olmak üzere birçok yere göç etmeye çalıştı. 2022’nin sonunda toplamda 11,6 milyon Ukraynalı yerinden edilmiş durumda. Bunların 5,9 milyonu Ukrayna içinde göç etmişken, 5,7 milyon kişi ülke sınırları dışında güvenlik aradı. 

2022 yılında tüm mültecilerin ve uluslararası korumaya ihtiyaç duyan diğer kişilerin yüzde 52'si Suriye, Ukrayna ve Afganistan’dan. 15 Mart 2011’de başlayan Suriye İç Savaşı’ndan bu yana dünya çapında Suriyeli mülteci sayısı 6,5 milyona ulaştı. Sayılara göre dünya çapında yaklaşık her beş mülteciden birini Suriyeliler oluşturmakta. Suriye’den sonra gelen ülkeyse Ukrayna oldu. 2021 sonunda 27.300 olan Ukraynalı mülteci sayısı 2022 sonunda 5,7 milyona yükseldi. Ülkesini terk etmek mecburiyetinde kalan Ukraynalıların 2,6 milyon kadarı komşu ülkelere, 3 milyonu ise diğer ülkelere göç etti. Üçüncü sırada ise Afganistanlılar yer aldı. Mülteci veya benzeri durumdaki Afganların sayısı 2022’de 2,9 milyon artarak 5,7 milyona ulaştı.

Düşük ve orta gelirli ülkeler, nüfus büyüklükleri ve kaynakları açısından oldukça orantısız bir şekilde dünyada yerinden edilmiş kişilere ev sahipliği yapıyor. Çad, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Etiyopya, Sudan, Uganda gibi büyük mülteci kitlelerine ev sahipliği yapan ülkeler küresel GSYİH’nin yüzde 0,5’ini temsil ediyor. Mültecilerin yüzde 26’sına İran, Pakistan, Bangladeş gibi düşük-orta gelirli ülkeler ev sahipliği yaparken; Türkiye, Kolombiya, Ürdün ve Lübnan gibi üst-orta gelirli ülkeler tüm yerinden edilenlerin yüzde 33’üne ev sahipliği yapıyor. 2022 sonunda yüksek gelirli ülkelerin yerinden edilenlerin yüzde 24’üne ev sahipliği yaptığı görülüyor. Bu ülkelerde oranın yükselmesi ise Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle ülkelerini terk eden Ukraynalılara ev sahipliği yapmaları.

UNHCR verilerine göre, dünya genelinde sığınmacılara ve uluslararası korumaya ihtiyaç duyan diğer kişilere en fazla ev sahipliği yapan ülke yaklaşık 3,6 milyon kişiyle Türkiye oldu. Rapora göre Türkiye’deki sığınmacı nüfusu 2021 yılı sonuna göre 191 bin 600 kişi azaldı. Bu da yüzde 5’lik bir orana tekabül ediyor. Dünyada en çok kişiye ev sahipliği yapan Türkiye’yi, 3,4 milyon kişiyle İran, 2,5 milyon kişiyle Kolombiya ve 2,1 milyon kişiyle Almanya takip ediyor.

İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Başkanlığı istatistiklerine bakıldığında “geçici koruma kapsamındaki Suriyelilerin” sayısı 15 Haziran 2023 itibarıyla 3 milyon 351 bin 582 kişi olarak görülmekte. 

Geçici koruma kapsamındaki Suriyelilerin illere göre dağılımına bakıldığında ise İstanbul 531.381 kişiyle birinci sırada gelirken, ikinci sırada 440.324 kişiyle 6 Şubat 2023’te yaşanan depremlerden en çok zarar gören illerden biri olan Gaziantep yer alıyor. Üçüncü sırada ise 333.317 bin kişiyle Şanlıurfa bulunuyor. 

2011’deki iç savaşla birlikte yoğun göç dalgası yaşayan Türkiye’de geçici barınma merkezleri oluşturuldu. 15 Haziran 2023 itibarıyla Türkiye’nin 7 ilinde toplam 9 barınma merkezi bulunuyor. Bu merkezlerde ihtiyaçlar, AFAD koordinasyonunda; İçişleri, Dışişleri, Sağlık, Milli Eğitim, Gıda Tarım ve Hayvancılık, Ulaştırma ve Maliye Bakanlıkları, Genelkurmay Başkanlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Gümrük Müsteşarlığı ve Kızılay’ın ortak çalışmalarıyla karşılanıyor.

Göç İdaresi Başkanlığı son verilerine göre 9 barınma merkezinde toplam 61.300 Suriyeli bulunuyor. Bu da toplam Suriyeli sayısının yüzde 1,8’ine karşılık geliyor. Yüzde 98,2’lik oran olan 3 milyon 290 bin 282 Suriyeli ise merkezlerin dışında yaşam sürüyor. 

Türkiye’de ulusal mevzuat kapsamında mülteciler, şartlı mülteciler ve ikincil koruma faydalanıcıları uluslararası koruma kapsamına alınabiliyor. Kişiler, uluslararası koruma başvurularını bireysel olarak valiliğe bağlı İl Göç İdare Müdürlükleri’ne yapıyor.

Göç İdaresi Başkanlığı verilerine göre, 2022 yılında toplam 33.246 kişi uluslararası koruma başvurusunda bulundu. Başvuruda bulunan kişi sayısı bir önceki yıla göre 3.990 kişi arttı. 2022 yılında en fazla başvuruda bulunan uyruklara bakıldığında birinci sırada 19.400’le Afganistanlıların geldiği görülürken ikinci sırayı 7.131 kişiyle Rusya-Ukrayna Savaşı’ndan etkilenen Ukraynalılar almış. Iraklılar ise 4.083 ile üçüncü sırada bulunuyor.