Nişasta Bazlı Şeker Zararlı mı?

Nişasta Bazlı Şeker Zararlı mı?

Bu analiz Mehmet Sinan Egemen tarafından hazırlanmıştır.
 

Mustafa Salih Gönen, nişasta bazlı şeker (NBŞ) üretiminin %5’e çekilmesi talebiyle verdiği kanun teklifine ilişkin yaptığı basın toplantısında, 2015 yılı için NBŞ üretiminin Bakanlar Kurulu kararıyla %30 arttırıldığını söyledi. AB ülkelerinde bu oranın %2-3 civarında olduğunu iddia eden Gönen, NBŞ’nin insan sağlığına olumsuz etkilerinden bahsetti.

Türkiye’de ve Dünyada Şeker Üretimi

Şeker, kamış veya pancardan üretilmektedir. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odasının, Türkiye’de Şeker Pancarı ve Nişasta Bazlı Şeker Üretimi başlıklı raporuna göre dünya çapında şeker imalatının %82’si kamıştan yapılırken %18’i pancardan yapılmıştır. Türkiye’de şeker, pancardan üretilmektedir. Ayrıca kamıştan üretilen şekerin imalat ve işleme maliyeti daha düşük olmakla birlikte elde edilen ürünler arasında kalite farkı olmadığı vurgulanmaktadır.

Dünyanın en büyük şeker üreticisi, toplam şeker üretiminin %20’den fazlasını 40 milyon ton ile gerçekleştiren Brezilya'dır. Türkiye ise, yine Ziraat Mühendisleri Odasının verilerine göre, 2012 yılında 2.3 milyon ton şeker üretimiyle 15. sıradadır.

Nişasta Bazlı Şeker Nedir?

Nişasta bazlı şeker (NBŞ), diğer bir deyişle “yüksek fruktozlu mısır şurubu” (ek olarak izofruktoz, glikoz-fruktoz gibi kullanımları da vardır) içinde yarıdan az oranda glikoz ve yarıdan fazla fruktoz bulunduran bir çeşit tatlandırıcıdır. Mısır nişastasından elde edilir. Bir çeşit karbonhidrat olan nişasta, en küçük yapıtaşı olan glikoz seviyesine kadar parçalanır ve çeşitli enzimler aracılığıyla meyve şekeri olarak bildiğimiz fruktoz ile birleşimi sağlanarak YFMŞ (NBŞ) elde edilir.

Yüksek fruktozlu mısır şurubunun gıda endüstrisinde tercih edilmesinin nedenlerinden en önemlisi maliyetinin düşük olmasıdır. Diğer taraftan NBŞ, gıdalara “ekleme şeker” olup obezite, diyabet gibi metabolik hastalıkların ortaya çıkmasına neden olduğu iddiasıyla sağlıklı beslenme tartışmalarının merkezinde yer almıştır. NBŞ ve şeker eklenmiş gıdalar dahilinde tartışmalar sürmekte, bilimsel araştırmalar da tartışmanın çerçevesini şekillendirmeye devam etmektedir. Bu konudaki genel kanı ekleme şekerin (yani besinde doğal olarak bulunmayan, fakat gıdanın üretimi sırasında eklenen) metabolik hastalıklar ile kalp ve damar hastalıklarına yol açtığı yönündedir. Şekerin dişler üzerindeki zararlı etkileri de bilinmektedir.

Türkiye’de ve dünyada NBŞ üretimi yasalarla düzenlenmiştir. Avrupa Birliği NBŞ üretim kotasını %5 olarak belirlemiş, Türkiye’de ise bu oran Şeker Kanununa göre %10 ile sınırlandırılmıştır. Ayrıca Bakanlar Kurulu onayıyla bu oran %5 ila %15 arasında değiştirilebilmektedir. Yıllara göre kota değişimlerini aşağıdaki tabloda görebilmekteyiz.

Tablo 1. Yıllara göre NBŞ kota değişimi (Kaynak: TMMOB Ziraat Müh. Odası aracılığıyla Şeker Kurumu)

Yukarıdaki tabloya göre Bakanlar Kurulu 2004’ten bugüne her yıl NBŞ üretiminde kota artırımına gitmiş. Peki 2015 için Salih Gönen’in söyledikleri doğru mu?

2015’te Durum Nasıl?

3 Haziran tarihli 29375 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Bakanlar Kurulu kararına göre 2014-2015 pazarlama yılında NBŞ üretiminde %30 kota artırımına gidildiği açıklıkla görülüyor. Kararın da 8 Nisan 2015’te alındığını yine aynı metinden görebiliyoruz.

Diğer taraftan, iddianın ikinci kısmında Avrupa Birliği ülkelerinde bu oranın %2-3 dolaylarında seyrettiği belirtilmiştir. Ancak 2015 yılında AB ülkelerinde toplam şeker üretimi 13 milyon tonun biraz üzerinde olarak saptanmışken, NBŞ üretim kotası 700 bin ton olarak belirlenmiştir. Bu da AB’nin NBŞ üretimi için koyduğu yasal sınır olan %5 dolaylarına tekabül etmektedir. Ek olarak belirtmek gerekir ki AB ülkeleri ve ABD’de sağlığa olumsuz etkileri tartışılan NBŞ’nin üretimi ciddi olarak tartışılmakta ve NBŞ birçok AB üyesi ülke tarafından üretilmemektedir.

Bu bağlamda, iddianın ilk kısmındaki saptama doğru iken, AB ülkelerinin koyduğu kotayı abartılı düzede küçük göstermiştir. Bu yüzden M. Salih Gönen’in iddiasında kısmen doğruluk payı vardır.