Elektrikte Kayıp Kaçak Oranları Dünyada Daha mı Fazla?

Elektrikte Kayıp Kaçak Oranları Dünyada Daha mı Fazla?

14 Nisan 2016’da TBMM’de düzenlenen Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT) Komisyonu’nda Türkiye Elektrik İletim AŞ (TEİAŞ) ve Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt AŞ’nin 2013-2014 yıllarına ait hesapları görüşüldü. Komisyon görüşmelerinde söz alan TEİAŞ Genel Müdürü Mehmet Sinan Yıldırım, Türkiye’deki elektrik kayıp-kaçak miktarını dünya ortalaması ile kıyaslayarak, dünya genelinde kayıp kaçak oranın %3 civarında olduğunu, Türkiye’de ise bu oranın %2,5 olduğunu iddia etti.

Dağıtımdaki mi, İletimdeki mi Kaçak?

En önemli noktayı baştan belirtelim. Mehmet Sinan Yıldırım’ın iddiasını ifade ediş şeklinde önemli bir eksiklik var. Yıldırım, ifadesinde kullandığı elektrik kayıp kaçak oranlarının “dağıtım” mı yoksa “iletim” aşamasında mı olduğunu belirtmiyor. Elektriğin santralde üretilmesi ve tüketiciye ulaştırılması arasındaki bu iki temel süreçte farklı miktarlarda kayıp-kaçaklar yaşanabiliyor. Elektik sistemindeki tedarik zincirinde dağıtım şirketi, elektriği iletişim şirketinden satın alır ve bu elektriği abonelerine satar.

Medyada daha çok yer tutan ve dikkate alınması gereken kayıp kaçak sorunu da dağıtım aşamasında ortaya çıkar. Dağıtım şirketine bağlı olan abonelerin sayaçlarında belirtilen tüketim miktarı ile iletim şirketinin dağıtım şirketine sattığı elektrik miktarı arasındaki fark “dağıtım aşamasındaki kayıp-kaçak” miktarını ortaya koyar. Dağıtım sistemindeki kayıp kaçak oranına göre çok daha düşük olan “iletim sistemi kayıp-kaçakları” ise sistemdeki talep, yük akışları, sıcaklık ve altyapı yatırımlarına bağlı olarak değişmektedir.

Elektrik Piyasası 2014 Yılı Piyasa Gelişim Raporu’na göre, 2014’te iletim sistemindeki ortalama kayıp oranı %2,7 olmuştur. Konuya iletim sistemindeki kayıp kaçaklar açısından baktığımızda Yıldırım’ın iddiası doğru gibi görünüyor. Ancak konu dağıtımda yaşanan kayıp-kaçaklara gelince durum epeyce değişiyor. Konuyla ilgili kaynaklarda dağıtım aşamasında yaşanan kayıp kaçak oranları, dağıtım şirketlerinin etkin olduğu bölgeler düzeyinde sunuluyor. Türkiye’de dağıtım aşamasında en yüksek kayıp kaçak oranı %74,1 ile Dicle’de gerçekleşirken, en düşük oran %6,33’le Trakya’nın.

Türkiye İletim ve Dağıtımda Oluşan Toplam Kayıp Kaçakta Dünya Ortalamasının Üzerinde

Peki hem iletim hem de dağıtım aşamasındaki kayıpları birlikte değerlendiren karşılaştırmalı bir analiz yapmak mümkün mü? Dünya Bankası resmi istatistik sitesinde birçok ülkenin iletim ve dağıtım aşamalarındaki toplam elektrik kayıp kaçak ortalamasına ulaşmak mümkündür. Sitede Türkiye’nin kayıp kaçak ortalaması aşağıdaki tablodaki gibi verilmiştir. Dünya Bankası’nın en güncel tarihli (2013) verisine göre, Türkiye’de iletim ve dağıtım aşamasında ortaya çıkan toplam kayıp-kaçak elektriğin oranı %15 seviyesindeyken aynı yıl dünya ortalaması %8,16’ydı.

Analizimizin başında da belirttiğimiz gibi TEİAŞ Denel Müdürü Mehmet Sinan Yıldırım’ın demecinde kayıp-kaçakların dağıtım mı yoksa iletim aşamasına mı vurgu yapıldığı konusunda bir netlik yoktur. Yıldırım’ın iddiası iletim aşamasındaki kayıplar açısından değerlendirildiğinde doğruluk payı içeriyor olsa da, dağıtım ve iletim aşamasındaki kayıplara bir bütün olarak baktığımızda Türkiye’nin dünya ortalamasının üzerinde bir kaçağa sahip olduğunu görüyoruz. Bu durumda demeçte yanlış yönlendirme ve belirsizlik olduğundan ötürü kısmen doğruluk payı vardır diyoruz.