Amiş Çocuklarının Kanser, Diyabet ve Otizm Gibi Hastalıklara Bağışıklığı Var mı?

Benzer iddialar dünya genelinde yayılıyor. 

Sosyal medyada hızla yayılan ve viral nitelik kazanan paylaşımlarda ABD’nin ağırlıklı olarak orta batı eyaletlerinde yaygın bir Hristiyan mezhebi olan Amiş topluluğundan çocuklarda kanser, diyabet, otizm ve çocuk felci gibi hastalıklara rastlanmadığı iddia edildi. Çeşitli iddialarda aynı zamanda Amiş çocuklarda kalp hastalıklarına ve ADHD’ye de rastlanmadığı ifadeleri yer alıyor. İddialar, Temmuz ayında hem Türkiye’de hem dünya genelinde sıklıkla paylaşıldı. İddianın yüksek sayıda etkileşim alan İngilizce bir versiyonu aşağıda görülebilir. Kuzey Amerika'da, 370.000 civarında Amiş yetişkin ve çocuk yaşıyor ve Amerikan Amişlerin yaklaşık üçte ikisi Ohio, Pennsylvania ve Indiana eyaletlerinde yaşamaktadır. Bu iddialarda Amişlerin yaşayış tarzı olarak toplumdan izole bir hayat sürmeleri; telefon, otomobil, bilgisayar gibi modern teknolojileri  kullanmamaları gibi davranışlarına da dikkat çekiliyor. Bu paylaşımlar Amişlerin aşı olmadıkları gibi ifadelere de yer vererek, sağlıkla ilgili iddialarını da bu duruma dayandırıyor. 

Söz konusu iddialar Slay News isimli, daha önce de yanlış bilgi paylaştığı tespit edilen, bir internet sitesi tarafından 9 Temmuz 2023 tarihinde paylaşılan “Zero Amish Children Diagnosed with Cancer, Diabetes or Autism” başlıklı yazıdan sonra yayılmaya başladı. Yazıda, ABD’de yapılan “yeni ve kapsamlı bir çalışma” kaynak gösteriliyor. 

Ancak öne sürülen çalışma gerçekten bilimsel bir kanıt değil; aksine eski bir Silikon Vadisi yöneticisi olan ve aşı karşıtı aktivisti haline gelen Steven Kirsch tarafından sunulan bir anekdottan ibaret. Kirsch, geçtiğimiz ay Pennsylvania eyalet senatosu oturumunda Covid-19 aşısına ve genel olarak aşılara eleştirel bir bakış açısıyla yaklaşarak, Lancaster County'deki Amiş topluluğuyla konuştuğunu ve sadece beş kişinin koronavirüs nedeniyle öldüğünü öğrendiğini iddia etti. Bu durum, Amiş topluluğunun “ABD'de enfeksiyon ölüm oranının 90 kat daha düşük bir oranda” öldüğü gibi kanıta dayalı olmayan bir sonucuna varmasına yol açtı. Kirsch, kanıt sunmadan devam ederek, Amiş çocuklarının kanser, diyabet, otizm, otoimmün hastalıklara yakalanmadığını iddia etti ve “Amiş topluluğunda bu tür kronik hastalıkları hiç bulamazsınız” gibi ifadeler kullandı. Ancak Kirsch’in ifadelerini kanıtlayan bilimsel bir çalışma bulunmuyor ve bu ifadelere halihazırda Kirsch’in konuşmasında ya da onu referans veren yazıda da kaynak gösterilmemiş. Kirsch’in kendisi de konunun ilgi çekmesi üzerine bu konuda bilimsel ve kapsamlı bir çalışma yürütmediğini açıklamış. Ayrıca Kirsch, kendi anektotlarında Amiş çocukları arasında herhangi bir kanser, diyabet veya otizm örneğine rastlamamasının onların var olmadığı anlamına gelmediğini de kabul etti.

2011 yılında bir pediatri dergisinde yayınlanan bir makalede 1.000 Amiş ebeveynin aşılama alışkanlıkları üzerine bir çalışma yürütülmüş. 359 kişinin yanıtladığı anket sonuçlarına göre,  katılımcıların %68'inin tüm çocuklarının en az 1 aşı olduğunu belirtmiş. %17'si ise bazı çocuklarının en az 1 aşı aldığını bildirmiş. Bu oranların ABD’nin genelinin aşı ortalamasından daha düşük olduğu sonucuna varılmasına rağmen Amiş topluluğundaki çocuklarını hiç aşılanmadığı iddiası geçerli değil. Araştırma topluluğun çoğunluğunun kısmi de olsa aşı yaptırdığını belirtmiş durumda. Ayrıca Amiş topluluklarında Covid-19’a rastlanmadığı iddiası da asılsız. Toplulukta daha önce Covid-19 vakası görüldüğü raporlanmıştı. 

Ayrıca, araştırmacılar daha önce Amiş topluluğunda otizm vakalarını belgelemiş. 2010’da iki önde gelen Amish topluluğundan 1.899 çocukla yapılan bir çalışmada, araştırmacılar standart tarama ve teşhis araçları kullanarak yaklaşık 271 çocuktan birinin Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) olduğunu tespit etmişler. Bu bağlamda hiçbir Amiş çocuğun otizme sahip olmadığı iddiasının da geçerli kanıtlarla desteklenmediği görülüyor. 

ABD'deki Maryland Tıp Fakültesi, İç Hastalıkları, Diyabet ve Beslenme Bölümü’nden Dr. Braxton Mitchell yaptığı açıklamada bu iddiaların tıbbi bir kanıta dayalı olmadığını söylüyor. 

Mitchell, çocukluk çağı diyabetinin Amiş topluluğunda muhtemelen daha az yaygın olduğunu ve bu durumun Amiş çocuklarının fiziksel olarak daha aktif olmalarından kaynaklanabileceğini belirtmiş. Ancak Mitchell, Amiş ve Amiş olmayan çocuklar arasında kronik hastalıkların yaygınlığını karşılaştıran bir çalışma bulunmadığını da eklemiş. Mitchell’in 2020 yılında ortak yazar olduğu bir çalışmada, Amish yetişkinlerde diyabet, hipertansiyon ve yüksek kolesterol oranlarının Amiş olmayan yetişkinlere göre daha düşük olduğu belirlenmiş. Otizm konusunda, Mitchell, Lancaster'daki Amiş topluluğunda otizm tanısı konulduğunu doğruluyor. Ancak, otizmin Amish çocuklarında Amiş olmayan çocuklara göre daha az yaygın olduğunu gösteren herhangi bir çalışma olmadığını belirtiyor.

Maryland Üniversitesi'ndeki Amish Araştırma Kliniği'nin kurucusu Alan Shuldiner, Amiş çocuklarının diyabete sahip olmadığı iddiasının da doğru olmadığını belirtiyor. Amiş çocuklarının, Amiş olmayan çocuklara kıyasla kronik hastalığın daha az görüldüğüne dikkat çekiyor, ancak bu aşı yaptırmamaktan ziyade daha fiziksel açıdan zorlayıcı bir yaşam tarzına ve daha zayıf vücut tiplerine sahip olmalarından kaynaklanıyor. Bu durumu, ortak yazarı olduğu 2013 yılında Diabetes Care dergisinde yayınlanan bir çalışmaya dayandırıyor. Amiş çocuklarda çocuk felci vakalarına yönelik haberlere ulaşmak mümkün. 

University of Wisconsin’de Amiş uzmanı Mark Louden, 1988 tarihli bir araştırmada Amiş topluluklarının meme kanseri ve juvenil lösemi gibi hastalıklarda olağandışı yüksek oranlara sahip olduğunu ancak serviks kanseri gibi hastalıklarda düşük oranlara sahip olduğunu belirtiyor. Araştırma ayrıca Amiş toplulukları ve diğer benzer dini topluluklar arasında mide, kolon, rektum, mesane ve prostat kanseri vakaları farklılıkları inceleniyor. Louden konuyla ilgili şu açıklamaları da eklemiş: “Özetle, bu iddia kanıtlar tarafından desteklenmiyor. Amişler, çocuklar da dahil olmak üzere, yaşam tarzı ve genetik kombinasyonları sayesinde genel olarak Amiş olmayan denklerinden birçok ölçüde daha sağlıklı olabilir; ancak bu durum, onların düşük aşılama oranlarından kaynaklanmaz."

Amiş çocuklarda iddiada belirtildiği gibi kronik ve kronik olmayan çeşitli hastalıkların hiçbirinin görülmediği iddiası gerçeği yansıtmıyor ve bu verileri doğrulayacak herhangi güvenilir ve bilimsel bir kanıta ulaşılmıyor.

Benzer iddialar daha önce Snopes, PolitiFact ve AP News gibi doğruluk kontrolü platformları tarafından da yanlışmış. 

Bir Twitter hesabı tarafından yapılan paylaşımda Amiş çocuklarda kanser, otizm, diyabet ve çocuk felci gibi hastalıklara rastlanmadığı iddia edilmişti. Ancak bu iddialar daha önce yanlış bilgi yaydığı bilinen bir internet sitesinde yayınlanmış ve  aşı karşıtı aktivist Steven Kirsch tarafından bir kanıta dayandırılmadan öne sürülmüş. Uzmanlar bu iddiaların doğru olmadığını belirtiyor ve Amiş çocukların kanser, diyabet, ADHD, otizm ya da çocuk felci gibi hastalıklara yakalanmadıkları iddiası hiçbir güvenilir ve bilimsel bir kaynaktan doğrulanamıyor.