2017'de Türkiye'de Basın Özgürlüğü

ABD merkezli bağımsız düşünce kuruluşu Freedom House her yıl olduğu gibi bu yıl da 3 Mayıs Dünya Basın Özgürlüğü Günü’nde 201 farklı ülkenin değerlendirildiği ve puanlandırıldığı Basın Özgürlüğü 2017 Raporu’nu yayımladı. Raporda öne çıkanları sizin için derledik.

Rapora göre Dünya, basın özgürlüğü açısından son yılların en kötü dönemini yaşıyor. Ülke basınlarının “Özgür”, “Kısmen Özgür” ve “Özgür Değil” olarak kategorize edildiği raporda Dünya Nüfusunun sadece %13’ü “Özgür basın” kategorisindeki ülkelerde yaşıyor. Bunun yanında, dünya nüfusunun %45’i ise gazeteciliğin hukuki güvence altında olmadığı, medyaya siyasi organların müdahalelerinin yoğun olduğu, basın kuruluşlarının ekonomik sıkıntılar çektiği “Özgür Değil” kategorisindeki ülkelerde yaşıyor. Kuzey Kore, Türkmenistan, Azerbaycan, İran, Suriye ve Küba gibi ülkeler dünya çapında basın özgürlüğünün en düşük olduğu 10 ülke arasında.

Gelelim Türkiye’nin durumuna. Türkiye, 2002 yılından başlayarak 2009’a kadar bu alanda olumlu bir trend gösterirken, 2010’dan itibaren bu trend tersine dönmüş durumda. En son 2013 yılı raporuna göre “Kısmen Özgür” kategorisinde kabul edilen Türkiye basını, son 4 yıldır “Özgür Değil” kategorisinde. 2017 raporuna göre basın özgürlüğü biraz daha geriledi ve Türkiye; Ukrayna, Kolombiya, Nijerya ve Uganda gibi ülkelerin gerisinde kalarak 201 ülke arasında 167. sırada kendine yer bulabildi. Raporda, Türkiye’nin gerilemesinin nedenleri arasında 15 Temmuz darbe girişimi sonrası otoriter OHAL uygulamaları, 150’den fazla medya kuruluşunun kapatılması ve basın üzerindeki politik ve ekonomik baskılar gösterilmiş.

Freedom House raporunda, Uluslararası Gazetecileri Koruma Cemiyeti’nin (Committee to Protect Journalists) araştırmasına atıfta bulunarak Aralık 2017 itibariyle Türkiye’de en az 81 gazetecinin tutuklu olduğu vurgusu yapılmış. Ayrıca Türkiye bu sayıyla, Dünya çapında en çok gazetecinin hapiste olduğu ülke olarak tanımlanmış.

Raporda puanlama üç ana başlık altında yapılıyor: 1) Hukuki Şartlar 2) Siyasi Ortam 3) Ekonomik Şartlar. Türkiye bu üç ana başlık arasından “Hukuki Şartlar” başlığında 30 üzerinden 27 puan ile en yüksek puana sahip (Yüksek puan basın özgürlüğünde gerileme anlamı taşıyor). Rapora göre mevcut ceza kanunundaki boşluklar ve Terörle Mücadele Kanunu’nda kullanılan üstü kapalı dil; hukuki makamlara anayasal güvence altında olan ifade ve basın hürriyetini ihlal edecek şekilde yorumlama imkanı veriyor ve terörle mücadele adı altında gazetecilik faaliyetleri kısıtlanıyor. Bunun yanında raporda, OHAL şartlarının hükümete verdiği geniş yetkiler neticesinde yargı bağımsızlığının tehlikede olduğu ve hukuk makamlarınca alınan kararların hukuki olmaktan çok siyasi olduğu da ifade edilmiş.

Türkiye’nin basın özgürlüğü puanını olumsuz etkileyen en önemli konulardan biri de sansür. Özellikle terör olayları ertesinde internetin yavaşlatılması ve sosyal medyaya erişimin kısıtlanmasının olağan hale geldiği raporda ifade edilmiş. Bunun yanında, 2016 yılı sonu itibariyle Türkiye’de halen 115.000 web sitesinin erişime engelli olduğu da (Engelli Web’in araştırmasına atıfla) okuyucuların dikkatine sunulmuş.