Sokağa Çıkma Yasakları Hukuki mi?

Sokağa Çıkma Yasakları Hukuki mi?

CHP Genel Başkan Yardımcısı ve İstanbul Milletvekili Sezgin Tanrıkulu kişi hürriyeti ve güvenliği, çalışma hakkı, eğitim-öğretim hürriyeti ve seyahat hürriyeti gibi alanlarda ortaya çıkardığı kısıtlamalarla Türkiye’nin güneydoğusunda hayatı durma noktasına getiren sokağa çıkma yasaklarıyla ilgili bir basın açıklaması yaptı. Tanrıkulu uygulanan sokağa çıkma yasaklarının hiçbir hukuki dayanağı olmadığını iddia etti. Tanrıkulu’na göre sokağa çıkma yasağı sadece 2935 sayılı Olağanüstü Hal Kanunu ve 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunu’na dayanarak uygulanabilir.

Sokağa Çıkma Yasağı Hangi Kanunlara Göre Belirleniyor?

Son aylarda Türkiye’de uygulanan sokağa çıkma yasakları idari makamların, yani valilerin onayıyla uygulanmaktadır. Ancak temel hak ve özgürlüklerin kısıtlanmasına yol açan sorun, valilerin sokağa çıkma yasağı kararı alıp alamayacağı konusunda mevzuatlarla belirlenmiş bir yetki olmamasından kaynaklanıyor.

Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi İdare Hukuku Anabilim dalı Öğretim Üyesi Artuk Ardıçoğlu, Birikim Dergisinde yayınlanan makalesinde sokağa çıkma yasağının uygunluğunun hukuki yönden incelenmesi için dikkate alınması gereken mevzuatı şu şekilde sıralamış:

5442 sayılı İl İdaresi Kanunu,
2935 sayılı Olağanüstü Hal Kanunu,
1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunu,
5326 sayılı Kabahatler Kanunu ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu

Sezgin Tanrıkulu’nun iddiasında sözünü ettiği 2935 sayılı Olağanüstü Hal Kanunu (madde 11/a) ve 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunu (3’üncü madde), söz konusu durumlarda uygulanacak görev ve yetkiler arasında “sokağa çıkmayı kayıtlamak ve yasaklamak” seçeneklerini açıkça belirtmektedir. İlgili kanunlar yürürlükte olmakla birlikte şu an için uygulamada değildir. Sıkıyönetim ve ya olağanüstü hal durumlarına Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu karar vermeli ve TBMM tarafından onaylanmalıdır.

Valilerin Sokağa Çıkma Yasağı Kararına Yetkisi Var mı?

Ardıçoğlu’na göre mülki amirler olan vali ve kaymakamlar tarafından sokağa çıkma yasağı ilan edilirken dayanılan yasa 5442 sayılı İl İdaresi Kanunun 11/C ve 32/Ç maddeleridir. 11/C hükmü uyarınca “İl sınırları içinde huzur ve güvenliğin, kişi dokunulmazlığının, tasarrufa müteallik emniyetin, kamu esenliğinin sağlanması ve önleyici kolluk yetkisi valinin ödev ve görevlerindendir. Bunları sağlamak için vali gereken karar ve tedbirleri alır. Bu hususta alınan ve ilan olunan karar ve tedbirlere uymayanlar hakkında 66'ncı madde hükmü uygulanır.” 32/Ç hükmü ise bu görev ve yetkileri ilçe sınırları içinde kaymakama tanımıştır.

5442 sayılı İl İdaresi Kanununun söz konusu 66’ncı maddesine göre, idari amirin 11/C maddesine dayanarak aldığı karar ve tedbirlere uymayan kişiler eylemlerinin etkisine göre Kabahatler Kanunun 32’nci maddesi hükmü uyarınca para cezasıyla ya da üç aydan bir yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır.

Ancak görüldüğü gibi 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu, idari amirlere açıkça sokağa çıkma yasağı uygulama yetkisi vermemektedir. Bunun yerine kanun gereken karar ve tedbirler alınır şeklinde net olmayan bir ifade kullanmaktadır. Peki bahsi geçen karar ve tedbirler nelerdir ve sokağa çıkma yasağı yetkisini kapsar mı? Her halükarda idari makamın söz konusu önlemlerle ilgili bir takdir yetkisi vardır, ancak bu yetki yargısal denetime tabidir. Burada yargısal denetimle kastedilen, alınacak tedbirin kanunların öngörmüş olduğu seçeneklerden birisine uygun olmasıyla belirlenir. Mülki amirin, yani vali ya da kaymakamın yetkisini dayandıracağı kanun ise İl İdaresi Kanunu, Polis Vazife ve Salahiyetleri Kanunu, Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu ile belirlenmiştir ve bu mevzuatların hiçbirisi mülki amire sokağa çıkma yasağı yetkisi vermemektedir.

Sonuç olarak olağanüstü hal ya da sıkıyönetim ilan edilmediği sürece, mülki amirlerin sokağa çıkma yasağı uygulama yetkisi yoktur. Bu durumda CHP İstanbul Milletvekili Sezgin Tanrıkulu’nun iddiasında doğruluk payı vardır.